ოზურგეთის საქალაქო ცხოვრების ისტორიის საყურადღებო ფურცელია გურიის უკანასკნელი მთავრის მამია V გურიელის(1804-1826 წ.წ) და მისი ბიძაშვილების დიმიტრი ქაიხოსროს ძე (1822-1882) და გრიგოლ დავითის ძე (1819-1891) გურიელების მოღვაწეობის დრო.
თანამედროვეთა სიტყვით, მამია გურიელი ყოველნაირად ცდილობდა გურიაში ევროპული კულტურის შემოტანას: "მამია მეხუთემ ყმაწვილთა სასწავლებლად გააჩინა ოზურგეთში შკოლაი, ვაჭრობისა და აღებმიცემობის განსამხნევებლად ერთ თავის სოფელთაგანში (ნაგომარი) დააწესა "მარინობა"" და გააჩინა იქ იარმარკა. თავის სასახლეში (ოზურგეთში) მოაწყო ზნეობათა საღამო შესაქცევი შეკრებილება ასამბლეების მსგავსად, გამოიყვანა ევროპიდან ბუზიკის მასწავლებლები შეადგინა თავისი ბუზიკა და ჩვეულებრივ გააჩინა ევროპული ტანცები"", _ იუწყებოდა გაზეთი "გურიის ამბები"" 1918 წელს.
1823 წელს გურიას და, კერძოდ, ოზურგეთს, ესტუმრა გერმანელ მოხეტიალე მსახიობ-კომედიანტთა, ჯამბაზთა და აკრობატთა ჯგუფი, რომელიც გურიელმა თავის კარზე დატოვა საღამოთა და სანახაობათა მოწყობისა და გართობის მიზნით. მამია გურიელი უაღრესად ზრდილი და გონიერი ადამიანი ყოფილა, იგი მთელი ძალით ცდილობდა ევროპულ ყაიდაზე გარდაექმნა გურია. სახლში ხშირად ხალისით იღებდა უცხოელ სტუმრებს. იგი ხელგაშლილად და გულღიად ცხოვრობდა. ერთი კვირაც კი არ გავიდოდა ისე, რომ მის სასახლეში არ ყოფილიყო ზეიმი და მხიარულება. უნდა ვივარაუდოთ, მამია მეხუთეს დროს უნდა ჩაყროდა საფუძველი ალეგრობის მსგავს სახალხო დღესასწაულს, თუმცა, ბევრი მას მისი სახელის (სიტყვა "ალეგრო" იტალიურია და ნიშნავს _ "მხიარულად") წარმოშობის მიხედვით ამ ოთხასი წლის წინათ გურიაში მოღვაწე იტალიელ მისიონერებს უკავშირებს.
"ალეგრობა” გურიაში, კერძოდ, ოზურგეთში, ფართოდ გავრცელებული საქველმოქმედო და სამხიარულო დღესასწაული იყო. ზუსტად არაა ცნობილი, თუ როდის ჩატარდა პირველად "ალეგრობა", მაგრამ დანამდვილებით ვიცით, რომ იგი შეაჩერა სამამულო ომის დაწყებამ. მას შემდეგ გურულების ეს ულამაზესი დღესასწაული დაიკარგა და დავიწყებას მიეცა.
ოზურგეთის ისტორიული მუზეუმის ინიციატივით, მხარისა და მუნიციპალიტეტის ხელმძღვანელობის ძალისხმევით, 2011 წლის 16 ოქტომბერს პირველად იყო "ალეგრობის" რეალური გაცოცხლების მცდელობა.
გადმოცემით, გურიაში თეატრალური ხელოვნების განვითარებასა და დამკვიდრებას წინ უძღოდა სახალხო სანახაობები, რომლებიც, ძირითადად, საქველმოქმედო ხასიათს ატარებდა და "ალეგრობის" სახელით იყო ცნობილი. ჩოხატაურის "ალეგრობას" იგონებს რეჟისორი ქეთი დოლიძე: "მამაჩემის მამიდა _ ანეტი ჩიჩუა ჩოხატაურში ცხოვრობდა, სადაც ყოველ ზაფხულს ჩავდიოდი, ძალიან კარგად მახსოვს ჩოხატაურში ჩატარებული "ალეგრა", რომელშიც მთელი მოსახლეობა იყო ჩართული, განსაკუთრებით დამამახსოვრდა ერთ-ერთი აფიშა _ ცეკვა გრამფირფიტაზე" ამ სანახაობას არაჩვეულებრივი ხიბლი ჰქონდა.
"ალეგრობა” გურიის თითქმის ყველა სოფელში იმართებოდა. ალეგროს ორგანიზატორები წინასწარ ჩამოივლიდნენ მოსახლეობაში, თითოეული ოჯახი მოვალედ თვლიდა თავს, საკუთარი წვლილი შეეტანა საქველმოქმედო საქმეში, სწირავდნენ სხვადასხვა სანოვაგეს _ ქვის კეცზე გამომცხვარ ხაჭაპურს, ქათამს, გოჭს. მთელი ეს სურსათ-სანოვაგე თავს იყრიდა სახელდახელოდ გაკეთებულ ბუფეტში. საგრძნობ შემოსავალს იძლეოდა ლატარეა, ასევე, იყო "სიყვარულის ფოსტა", "ბედის კასრი" და სხვა გასართობები. შემდეგ იწყებოდა სცენის მოყვარულთა წარმოდგენები _ ერთმოქმედებიანი ვოდევილები, მონოლოგები. შემდეგ იმართებოდა შეჯიბრება ცეკვაში. ბოლოს კი სახალხო სეირნობის გვირგვინი _ "ამერიკული ატრაკციონი". შემოსავალი ხმარდებოდა კულტურულ-საგანმანათლებო დაწესებულებებს. სოფელ ლიხაურის "ალეგრო" საინტერესოდ აღწერა აწ განსვენებულმა მიშა შავიშვილმა _ "ალეგროს გასამართავად თემი გამოყოფდა კომისიას ექვსი-შვიდი კაცის შემადგენლობით. ხელმძღვანელად აირჩეოდა ორი _ ქალი და კაცი. ლიხაურის თემში შედიოდა ცხრა სოფელი: კვაჭალათი, ოქროს მუხურო, გაღმა ნიაბაური, გამოღმა ნიაბაური, აჭი, ჭანიეთი, ქაქუთი, მაკვანეთი და ექადია. ყველა სოფელი ვალდებულებას იღებდა, შეძლებისამებრ, მოეტანათ საჭირო სურსათ-სანოვაგე. დადგამდნენ მაგიდებს ცალ-ცალკე, იმის მიხედვით, თუ რამდენი წვეულის მოსვლა იყო ნავარაუდევი. ყველა სოფელი ყიდულობდა გაწყობილ სუფრას. შემოსავალი ხმარდებოდა ეკლესიებს და სხვა საკეთილდღეო საქმეებს.
ოზურგეთის რაიონში ცნობილი იყო სოფელ ბახვის, შემოქმედის და ლიხაურის საქველმოქმედო საღამოები, ერთ-ერთ ასეთ ალეგროზე მოვხვდი მეც, ჩემი ძმის წყალობით. მალე ყველა მაგიდა შეივსო. დაიწყო პურობა, შეჯიბრება სიმღერაში, ერთ-ერთ სუფრას ხელმძღვანელობდა ლიხაურელი გიორგი გოგოლიშვილი. ის და მისი მეუღლე შესანიშნავად ასრულებდნენ ქალაქურ სიმღერებს გიტარის თანხლებით. "ალეგროს" გამგეობამ მოითხოვა მგალობლის და მომღერლის _ ნესტორ კონტრიძის მოყვანა. მობრძანდა ნესტორი. მის მოსვლას გულთბილად შეხვდა "ალეგროს" საზოგადოება. იგი ჭანიეთელებთან დაჯდა. გაჩაღდა ლხინი, სიმღერაში შეჯიბრება, რომელიც დაამშვენა ნესტორის ბანმა, მთელი ალეგრო სულმოუთქმელად უსმენდა. ნადურის შესრულების დროს ნესტორი წინ გამობრძანდა, გამოიყვანა ივანე ლომჯარია, არტემ ბერაძე-დამწყები, ქიშვარდი რამიშვილი და გიორგი ლომჯარია _ კრიმანჭული, პარმენ შავიშვილი, სოლომონ შავიშვილი, გიორგი მახარაძე და ლაზარე ლომჯარია _ შემხმობები. ერთ მხარეს თავად დადგა, ხოლო მეორე მხარეს ოთხი ბანი დააყენა ერთად, ეს იმიტომ რომ მისი ბანი ოთხივეს ტოლი იყო. სიმღერის დამთავრების შემდეგ დამსწრე საზოგადოებამ მხურვალე ოვაცია გაუმართა მომღერლებს და პირადად მხცოვან მომღერალს, რომლის შესანიშნავ ხმაზე წლებს ვერაფერი გავლენა ვერ მოეხდინა, იგი ისევ ახალგაზრდული სიმძლავრით ქუხდა… მინდა გავიხსენო კიდევ ერთი ალეგრო, რომელიც ჭანიეთში გაიმართა, სადაც მოწვეული იყო ცნობილი მომღერალი ვლადიმერ ერქომაიშვილი, როცა მან ჩემს ნამღერ "ჩვენ მშვიდობას" მოუსმინა, მოიწონა და მკითხა: "კიდევ თუ იცი, ბიძია, რამეო?" მე ჩამოვთვალე, რაც ვიცოდი: "ყარანა, მანანა, შვიდკაცა, მწვანესა და უქუდოსა”, იქვე მყოფ ლაზარე ლომჯარიას გაუკვირდა და მკითხა: "სად ისწავლე, ბიძია, ეს სიმღერები?" მე ვუპასუხე: ლაზარე ბიძია, შენ რომ სხვებს ასწავლიდი, მე გარედან გიგდებდი ყურს და იქ შევისწავლე-მეთქი. ლაზარემ ხუმრობით უთხრა მამაჩემს "გრიგოლ, შენ ჩემი ათი ფუთი სიმინდი გქონია ვალიო." (მაშინ ერთი სიმღერის შესწავლა ორი ფუთი ღირდა _ მ. შავიშვილი, ნესტორ კონტრიძე, 1996 წელი)
რაც შეეხება ოზურგეთის "ალეგროს", მის დასაწყის თარიღად მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარი უნდა ვივარაუდოთ. ოზურგეთის "ალეგროს" შესახებ ცნობილი პედაგოგი აწ განსვენებული მარგალიტა კუნჭულია იგონებდა: "რომელიც ოზურგეთში იმართებოდა, ჩემი ბავშვობის სიხარული იყო, რომელიც უდიდეს სიამოვნებას მანიჭებდა, სცენის მოყვარეთა წარმოდგენები ჩვენი ქალაქის მოსახლეობისათვის ნამდვილი ზეიმი იყო.
"ალეგროს" შესახებ საყურადღებო მოგონება დაგვიტოვა ქალაქის ყოფილმა ვიცე-მერმა აწ განსვენებულმა თენგიზ კუნჭულიამ _ "ძველ ოზურგეთს საქალაქო დღესასწაულის ჩატარების მშვენიერი ტრადიცია ჰქონდა. ადრე, "ქალაქის ბაღად" წოდებული დღევანდელი "თეატრის ბაღი" დღესასწაულის დღეს საზეიმოდ ირთვებოდა ყვავილებით, გირლიანდებითა და ილუმინაციებით, ტრადიციულად, "ალეგრობა" იმართებოდა ოქტომბრის ერთ-ერთ გამოსასვლელ დღეს. მოდიოდა დიდი და პატარა ოჯახებით. ჩვეულებრივზე ადრე ცარიელდებოდა "საპარასკევოდ" წოდებული ქალაქის ბაზარი, სამიკიტნოები და დუქნები. ბაღში საგანგებოდ გაკეთებული ფიცარნაგებიდან ისმოდა ვარლამ სიმონიშვილის, არტემ, ანანია და ვლადიმერ ერქომაიშვილების, გიგო მგელაძის, დომენტი ქარჩავას, შერმანდინ ჭკუასელის, ვარლამ ვაშალომიძის, ილარიონ სიხარულიძის, აპოლონ ჩავლეიშვილის და გურული ჰანგის სხვა ჯადოქართა სიმღერები. იქვე საცეკვაო როტონდაზე ნიჟა ლომინაძის ცხემლისხიდელ მოცეკვავეთა ჯგუფი ძველებურ ხორუმსა და სხვა ქორეოგრაფიულ მინიატურებს ასრულებდა.
დიდი აუდიტორიის მოზიდვის მიზნით, პოეზიის ადგილობრივი მოყვარულები, ჭადრისა და ურთხმელის ხეებზე ასულნი კითხულობდნენ მამია გურიელის, სიმონ გუგუნას, საფო მგელაძის ლექსებს.
დღევანდელი თეატრის შენობის ადგილზე არსებული ვაზის ტალავერიდან ისმოდა ზალიკო თალაკვაძის, ლადუშა ცერცვაძის და ვანიჩქა ჩხაიძის მიერ გიტარაზე ნამღერი "რა დროს სიყვარულია" და სხვა იმდროინდელი მელოდიები.
ოზურგეთის თეატრის მსახიობები: ვიქტორ ნინიძე, მარო მდივანი, ვიქტორ შარაშენიძე, ვასო ურუშაძე, ნუცა თაყაიშვილი, სამსონ ხურციძე, გრიგოლ ღლონტი, ოლია მოლარიშვილი, კუკური შაქარიშვილი, შოთა ჩავლეიშვილი და სხვები, კონცერტმეისტერ თამარ მასლოვასთან ერთად წარმოადგენდნენ სპექტაკლების მუსიკალურ ნაწყვეტებს და კომიკურ სცენებს. ბაღის ერთ-ერთ კიდეში აღმართულ იმპროვიზირებულ კინოეკრანზე გერმანე გოგიტიძის კუთვნილი საპროექციო აპარატით უშვებდნენ სიმონ ესაძის მიერ სამხედრო თემატიკაზე გადაღებულ სურათებსა და მუნჯი კინოქრონიკის სხვა ნიმუშებს. ჭადრების ქვეშ ჯიხურში გასაყიდად გამოტანილი ჰქონდათ ოზურგეთში, კოწია თავართქილაძის სტამბაში დაბეჭდილი "ვეფხისტყაოსანი" და ქართველ ავტორთა სხვა წიგნები. ხეივნებში დადგმულ მოლბერტებზე, ნატურიდან სახელდახელოდ ჩანახატებს აკეთებდნენ მხატვრები: ანტონ გოგიაშვილი, ლადო მალაზონია, ალიოშა მკურნალი, შოთა დარჩია და სხვები. "პო დიკიმ სტეპიამ ზა ბაიკალია" მღეროდა ვანიჩკა ასათიანის არღანი. ბაღის მწვანე მოლზე იმართებოდა ცეკვა-თამაში და ჭიდაობა. გრძელი რიგი იდგა კეგლის პავლიონთან. მუშაობდა "მფრინავი ფოსტა", ეწყობოდა ლატარეა. ყოველ "ალეგროს" უცვლელი მონაწილე გახლდათ კიკოლია თაყაიშვილი და მისი "სიკინჭილა" (სპეციალური მაგიდა ნივთების ლატარეისთვის). ნაძვების ჩრდილში თამაშობდნენ ჭადრაკს, ლოტოს, ფლირტსა და ნარდს. დიდი პატივი იყო, თუ ამ თამაშში ჩაებმებოდნენ საქალაქო ხელისუფლების თავკაცები. ადრეულ წლებში _ პლატონ ბერიძე, შემდეგ კი ვასილ ხუნდაძე. სპეციალურად "ალეგროს" დღისთვის მოწყობილ გუბურაში გაშვებულ იხვს სალტოს სროლით თუ დაიჭერდი, ის შენი საკუთრება იყო და ოჯახისთვის საცივი გარანტირებული გქონდა.
დამსწრენი მოსვენებას არ აძლევდნენ ოზურგეთელ ფოტოგრაფებს: ბესარიონ ტურძილაძეს, ვანო ნაკაიძეს, გიორგი ჩხარტიშვილს, ხარიტონ ხომერიკს და ვასო ლომაძეს, რომლებიც სამახსოვრო ფოტოსურათებს იღებდნენ.
ყოველი ოზურგეთელი ქალი და კაცი ცდილობდა, რომ "ალეგრო" დღესასწაულზე თავი მოეწონებინა ახალი ჩაცმულობით _ "ალეგრო" მოდის თავისებური დემონსტრაცია იყო. დღესასწაულის მონაწილე ყველაზე ლამაზ ქალიშვილს პრიზად გადასცემდნენ ქადეიშვილების ოჯახში (ბატონი ქუცა ქადეიშვილის გამზრდელი) სპეციალურად გამომცხვარ "სამეფო ტორტს". შემდეგ კი ოზურგეთის ყველაზე კომფორტული და პრესტიჟული ტრანსპორტით _ სიმონ გორგოშიძის თეთრი ვარდებით მორთული ფაეტონით მთელ ქალაქს შემოატარებდნენ. ბაღის მთელ სიგრძეზე იდგა მაგიდები, სადაც იყიდებოდა სასმელები და მშრალი საუზმე. ბევრი მუშტარი ჰყავდა იპოლიტე გორდელაძის ლიმონათს, მათე იმედაშვილის ბურახს, ყარამან გობრონიძის ფუნთუშებს, იოსკა დავარაშვილის ნაყინსა და მზესუმზირის გოზინაყს.
ბაღის შესასვლელთან სოფლიდან ჩამოსულნი ჰყიდნენ ვაკიჯვრის ფიჭა-თაფლს, შემოქმედი-გომის სანთლის არაყს, ბახვის ჯანჯუხას, ლიხაურის ტკბილ კვერს, ასკანის ფელამუშს. დღესასწაული გვიან ღამემდე გრძელდებოდა. მთავრდებოდა სამეჯლისო ცეკვებით _ ფოქსტროტით და ვალსით, რომელშიც თითქმის ყველა დამსწრე მონაწილეობდა და სრულდებოდა სასულე ორკესტრის თანხლებით. მეოცე საუკუნის ოციანი წლების ბოლოდან მისი უცვლელი დირიჟორი და ხელმძღვანელი იყო შალვა ხუჭუა. დღესასწაულის დამთავრებისას "ქალაქის ბაღს" ცეცხლოვანი ფეიერვერკი გააჩირაღდნებდა, რაც უკვე ხალხის დაშლას მოასწავებდა. "ალეგროს" ჩატარების ხარჯები იფარებოდა ბილეთების რეალიზაციით, გათამაშებული ლატარიის შემოსავლებით და შეძლებულ მოქალაქეთა საქველმოქმედო შემოწირულობებით. მიღებული მოგება გამოიყენებოდა ქალაქის საჭიროებისთვის. როგორც ამბობენ, მეორე მსოფლიო ომმა შეწყვიტა ეს დღესასწაული.
"ალეგროს" დღესასწაულში სხვადასხვა დროს მონაწილეობა მიუღიათ დასავლეთ საქართველოში საგასტროლოდ მყოფ მოხეტიალე ცირკსა და ბოშათა ჯგუფის მსახიობებს (თ. კუნჭულია "ქალაქი და ტრადიციები", ოზურგეთი 1996წ).
წინა წლების თბილისქალაქობაში "ალეგროს" მრავალი ელემენტი იყო შეტანილი. რაც გვაფიქრებინებს, რომ თბილისქალაქობა გურულების მოგონილია. უფრო სწორად, აწ განსვენებულმა ედვარდ შევარდნაძემ იგი გადაიღო გურულებისგან.
"ალეგროს" რეალური გაცოცხლება, რომელიც წელს გაიმართება, კიდევ უფრო გაამდიდრებს ჩვენი ქალაქის სახელოვან ტრადიციებს. ამ დღისთვის ოზურგეთის ისტორიულ მუზეუმს მომზადებული აქვს ქალაქ ოზურგეთზე კომპოზიცია _ "გაცოცხლებული წარსული".
"ალეგრობასთან" დაკავშირებით კი მინდა შევახსენო ოზურგეთის საზოგადოებას, რომ 2016 წლის 16 დეკემბერს სრულდება ოზურგეთის სამაზრო ქალაქად გამოცხადების 170 წლისთავი. სასურველია, ამ თარიღისთვის აქედან შევუდგეთ მზადებას. პირადად მე, მუზეუმელებთან ერთად, ვფიქრობ, შევკრიბო და მოვამზადო ოზურგეთის ქუჩების ისტორიები. იმედია, სხვა მრავალი, საინტერესო ინიციატივები და წინადადებები ექნებათ ჩვენს თანამოქალაქეებს. სასურველია, ტრადიციად დავამკვიდროთ ყოველი წლის ოქტომბერში ჩვენი ქალაქის ზეიმი და მას "ალეგრობის" ნაცვლად "ოზურგეთობა" ვუწოდოთ.
მანანა ლომაძე, ოზურგეთის ისტორიული მუზეუმის ფონდების მთავარი მცველი
