(გაგრძელება)
გრანტები
ოზურგეთის ბიუჯეტი ზოგადად არათვითკმარია, ანუ არ გააჩნია საკუთარი ექსკლუზიური შემოსავლები იმ დონემდე, რომ დააკმაყოფილოს ელემენტარული საბიუჯეტო ვალდებულებები, ამის გამო ის ძირითადად ყოველწლიურად ივსება ცენტრალური ბიუჯეტიდან მიღებული ტრანსფერებით. ტრანსფერებს შორის კი ყველაზე მნიშვნელოვანი გათანაბრებითი ტრანსფერია, რადგანაც მისი გამოყენება ადგილობრივ ხელისუფლებას შეუძლია დამოუკიდებლად, ყოველგვარი “ზემოდან მითითებების” გარეშე, კანონით მინიჭებული კომპეტენციის ფარგლებში. ხოლო ის ფაქტი, რომ გათანაბრებითი ტრანსფერის მოცულობა მცირდება, ნიშნავს იმასაც რომ იგი ადეკვატურად მოქმედებს თვითმმართველობების ფინანსური დამოუკიდებლობის ხარისხზე. 2012 წლისათვის ოზურგეთის ბიუჯეტში გათანაბრებითი ტრანსფერის მოცულობა 7110,4 ათასი ლარი გახლდათ, ხოლო 2013 წლისათვის კი ანალოგიური ტრანსფერის მოცულობა 7057,5 ათას ლარს წარმოადგენს, რაც 52 900 ლარით ნაკლებია წინა წელთან შედარებით.
რაც შეეხება, ცენტრალური ბიუჯეტის სხვა ტრანსფერებს (ძირითადად სპეციალურ ტრანსფერებს), მისი ზრდადობა ფაქტობრივად დამოკიდებული გახლდათ იმ ფაქტზე, იყო თუ არა მიმდინარე წელი საარჩევნო და შესაბამისად ოზურგეთის ბიუჯეტი მხოლოდ მაშინ იზრდებოდა უპრეცედენტოდ. მაგალითად, 2012 წლისათვის ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტი, სპეცტრანსფერების დახმარებით, თითქმის 18 მილიონ ლარამდე გაიზარდა, რომელ ფაქტსაც ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის საბიუჯეტო ისტორიაში ანალოგი არ მოეძებნება. 2012 წელს კი, მოგეხსენებათ, საპარლამენტო არჩევნების წელი გახლდათ. თავის მხრივ სპეცტრანსფერები მუნიციპალიტეტებისთვის ძირითადად გათვალისწინებულია ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებისათვის, როგორიც გახლავთ მაგალითად – “სოფლის მხარდაჭერის პროგრამები”, მრავალსართულიანი საცხოვრებელი სახლების ფასადების განახლება-რეაბილიტაცია, ცენტრალური საგზაო და საქალაქთაშორისი მაგისტრალების აღდგენა-რემონტი და სხვა.
გარდა ამისა, თვითმმართველობის ბიუჯეტებს ზოგადად (მათ შორის, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტსაც) გააჩნია ე.წ. მიზნობრივი ტრანსფერი, რომელიც თვითმმართველობის დელეგირებული უფლებამოსილებების გახორციელებისთვისაა განკუთვნილი. მაგალითად, როგორიცაა ჯანდაცვის ცალკეული პროგრამების განხორციელება მუნიციპალიტეტების დონეზე, სამხედრო სამსახურში წვევამდელების გაწვევის ხელშეწყობა მუნიციპალიტეტების მიხედვით და სხვა. მიმდინარე წელს ამ უფლებამოსილების განხორციელებისთვის ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტს, ცენტრალური ბიუჯეტიდან ერიცხება 225,0 ათასი ლარი, ხოლო შარშან კი 222,0 ათასი ლარი იყო.
ოზურგეთის 2013 წლის დამტკიცებული ბიუჯეტის, სასტარტო მდგომარეობის თანახმად მხოლოდ გათანაბრებითი და მიზნობრივი ტრანსფერია გამოყოფილი, რაც ჯამში 7 282,5 ათ. ლარს შეადგენს, ხოლო სპეციალური ტრანსფერების მუხლი ცარიელია. ბიუჯეტს ახლო მომავალში დაემატება ასევე სოფლის მხარდაჭერის პროგრამით გამოყოფილი თანხა, რაც პროგნოზის მიხედვით, გასული 2012 წლის ანალოგიურ მაჩვენებელის ტოლფასი იქნება. აღნიშნული ფაქტი კი მნიშვნელოვნად ხელს შეუწყობს სოფლის (თემის/დაბის) ინფრასტრუქტურისა და შესაბამისად მოსახლეობას საყოფაცხოვრებო პირობების გაუმჯობესებას, მაგრამ ამავე დოზით დაკნინებულია ქალაქის ინტერესები, რადგანაც კონკრეტული პროგრამები, რომლებიც თანამიმდევრულად გააუმჯობესებს მუნიციპალიტეტების ქალაქების მდგომარეობას, არ არსებობს (გარდა მთავრობისა თუ პრეზიდენტის ფონდებიდან მიღებული ცალკეული დაფინანსებისა, რომელსაც უფრო ქაოსური ხასიათი აქვს), ხოლო მუნიციპალიტეტის ხელისუფლებას ამის გარანტირებული ფინანსური შესაძლებლობები არ გააჩნია.
რაც შეეხება ვარაუდს, საარჩევნო წლის პერიოდში სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მუნიციპალიტეტების საბიუჯეტო შემოსულობების დაფინანსების ზრდასთან დაკავშირებით, შესაძლებელია იგი გამოვხატოთ ოზურგეთის 2010, 2011 და 2012 წლების ბიუჯეტების შემოსულობების _ ფონდებიდან გამოყოფილი სპეციალური ტრანსფერების მოცულობების შედარებითი მაგალითის საფუძველზე. მოგეხსენებათ 2010 წელი გახლდათ ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები, 2011 წელი არ იყო საარჩევნო, ხოლო 2012 წელს კი, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, იყო საპარლამენტო არჩევნების წელი. აღნიშნული წლების სპეცტრანსფერების დახასიათებით შეგვიძლია განვსაზღვროთ რამდენად იყო ოზურგეთის ბიუჯეტი მოტივირებული საარჩევნოდ. ბუნებრივია შედარებით ანალიზში არ იქნება გათვალისწინებული გათანაბრებითი და მიზნობრივი ტრანსფერები, რადგანაც ისინი ყოველწლიურად, მზარდი თუ კლებადი მაჩვენებლით, მაინც მიეწოდება თვითმმართველობის ბიუჯეტს, რადგანაც მათ აუცილებლობას ადგილობრივ ბიუჯეტში კანონი (საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსი) განსაზღვრავს, ხოლო სპეცტრანსფერები კი დამოკიდებულია ცენტრალური ხელისუფლების სურვილზე დაეხმაროს თუ არა ფინანსურად კონკრეტულ მუნიციპალიტეტს და დახმარების შემთხვევაში თავად განსაზღვრავს რა გაკეთდეს _ რა სიდიდით. ამ გარემოების გათვალისწინებით 2010 წელს სპეცტრანსფერების მოცულობა შეადგენდა – 3 363 400 ლარს, 2011 წლისათვის _ 2 205 200 ლარს, ხოლო 2012 წელს კი 6 566 400 ლარი.
2010 და 2012 წლებისთვის ოზურგეთის მუნიციპალური ბიუჯეტი ფინანსური სახსრების მოზიდვის მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა (ალბათ როგორც საარჩევნო წლები), ხოლო 2011 წელი კი აშკარა სიმწირით ხასიათდება ამ თვალსაზრისით. 2011 წელს სოფლის მხარდამჭერი პროგრამაც კი, ნაკლებია 2010 წელთან შედარებით.
ამ ფონზე, თუ როგორი იქნება 2013 წელი, ცენტრალური ბიუჯეტიდან სპეცტრანსფერების შემოდინებით ოზურგეთის ბიუჯეტში, ჯერჯერობით ზუსტად ცნობილი არ არის, მაგრამ რაც უკვე განსაზღვრულია ეს გახლავთ ის, რომ გაგრძელდება “სოფლის მხარდაჭერის პროგრამა”, რომლის ოდენობა დადგინდება მას შემდეგ, რაც მუნიციპალიტეტები მიაწვდიან ინფორმაციას საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს, თითოეული სოფლის მაცხოვრებელთა რაოდენობის შესახებ და რომლის მიხედვითაც განისაზღვრება კიდეც ამ ტრანსფერის მოცულობა.
სუბსიდიები
უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში მუნიციპალიტეტმა შექმნა 24 არასამეწარმეო იურიდიული პირი, 2 შ.პ.ს. და 1 ს.ს.ი.პ. რომლებიც 100%-ით ადგილობრივი ბიუჯეტიდან ფინანსდებიან. ზემოაღნიშნული წლების განმავლობაში ეგრეთ წოდებული ააიპებ-ის რაოდენობა ყოველწლიურად ეტაპობრივად იზრდებოდა და შესაბამისად მათი დაფინანსებაც ასევე ყოველწლიურად ზრდადია. აქედან გამომდინარე ისინი ადგილობრივი ბიუჯეტის სუბსიდიით საზრდოობენ (მ.შ. ზემოაღნიშნული 2 შ.პ.ს. და 1 ს.ს.ი.პ.). მაგალითად 2010 წლის ბიუჯეტის ფაქტიური მაჩვენებლებით მათი დაფინანსების მოცულობა შეადგენდა 3,8 მილიონ ლარზე ოდნავ ნაკლებს, 2011 წელს დაფინანსების საერთო მოცულობამ 4,5 მილიონ ლარს გადააჭარბა, 2012 წლის გეგმიური მონაცემებით იგი 5 მილიონ ლარზე მეტია, ხოლო 2013 წლისთვის კი დაგეგმილია მათი დაფინანსება 5 260 000 ლარით.
ზოგადად ოზურგეთისთვის ააიპ-ების საკითხი აქილევსის ქუსლად იქცა, რადგანაც ზოგიერთი (თუ უმეტესების არა) მათგანის არსებობა საკმაოდ ბუნდოვანი და გაურკვეველია, ხოლო ზოგიერთები თავიანთი შინაარსითა და საქმიანობების ფორმებით ძალიან ჰგვანან ერთმანეთს, მაგრამ რატომ არიან ცალ-ცალკე გაყოფილები საერთოდ აუხსნელია. მაგალითად: ა.(ა).ი.პ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სპორტის განვითარების ცენტრი და ა.(ა).ი.პ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სპორტის განვითარების, საინფორმაციო, ანალიტიკური და მეთოდური დახმარების ცენტრი. ამას დამოუკიდებლად კიდევ ემატება საჩოგბურთო სკოლა, საფეხბურთო კლუბი, რაგბის განვითარება და ა.შ. იგივე ითქმის ხელოვნებასა და კულტურაზე, რომლებიც სხვადასხვა შინაარსობრივი დატვირთვით უხვად არიან წარმოდგენილები ცალკე ააიპებ-ის სახით. მიგვაჩნია, რომ ასეთი ფორმით მათი დაფინანსება არახარჯთეფექტურიცაა და ამავდროულად არც მათ განვითარებას უწყობს ხელს. ბუნებრივია ამ სიტუაციის ფონზე იბადება რიტორიკული მოსაზრება _ მინიმუმ ერთი და იგივე შინაარსის ან დატვირთვის ააიპ-ები რომ გაერთიანდეს რამდენი ადმინისტრირების ხარჯი დაიზოგება, რომელიც ისევ მათ განვითარებას მოხმარდება?!
არსებული მდგომარეობის ანალიზიდან გამომდინარე, შესაძლებელია ვივარაუდოთ რომ ეს ე.წ. ააიპ-ები იქცა დასაქმების სახელისუფლებო წყაროდ. მიუხედავად იმისა, რომ მათი დამფუძნებელი მუნიციპალიტეტის ხელისუფლებაა ისინი სამართლებრივად წარმოადგენენ კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს, რის გამოც მათი სამოქალაქო მონიტორინგი ერთგვარად რთულდება, რადგან მათ საბიუჯეტო დაფინანსების გარდა აქვთ კერძო შემოსავლებიც, რომელიც არ ექვემდებარება განსაჯაროებას და რომლის გამოყენებითაც ხშირად საჯაროობას დაქვემდებარებული ინფორმაციაც “იმალება” (მაგალითად ძნელდება ინფორმაციის მიღება თუ ვინ და რამდენი პერსონალია დასაქმებული ცალკეულ ააიპ-ში), მაგრამ მათზე ზედამხედველობისა და განკარგვის 100%-ინია პაკეტი ისევ ადგილობრივ ხელისუფლებას რჩება.
არც ის არის აზრს მოკლებული, რომ არასამეწარმეო იურიდიული პირების შექმნით, მუნიციპალიტეტმა საკუთრივ თავისი ადმინისტრაციული ხარჯების შემცირების მექანიზმები გამონახა. კერძოდ, ის სამსახურები, რომლებიც გასულ წლებში ბიუჯეტიდან ფინანსდებოდა ამჟამად წარმოგვიდგებიან ააიპ-ების სახით და მათზე გაიცემა სუბსიდიები, რომელიც არ ზრდის საკრებულოსა და გამგეობის ადმინისტრაციული ხარჯების მაჩვენებლებს, ხოლო მათზე გამოყოფილი სუბსიდიები კი ბევრად აღემატება გასული წლების ადმინისტრაციული ხარჯების ანალოგიურ მაჩვენებლებს.
ბოლო პერიოდში, 2013 წლის დასაწყისში, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტში დაიწყო ზემოაღნიშნული ააიპ-ების რეორგანიზაცია-გაერთიანების პროცესი, რაც აბსოლუტურად მისასალმებელი ფაქტია, რადგანაც ეს არის სწორედ ის, რითაც თვითმმართველობის სერვისების სფეროში მდგომარეობის გაჯანსაღებას შეუწყობს ხელს და იმედია ეს პროცესი შეუქცევადი გახდება.
2013 წლის ბიუჯეტის გადასახდელები
რეალურად რომ გავარკვიოთ, თუ რას წარმოადგენს ამ ბიუჯეტის ძირითადი ინტერესების მიმართულებებს საჭიროა შევაფასოთ თუ რა მოცულობის საბიუჯეტო თანხა იხარჯება სფეროების მიხედვით და ასევე გავაანალიზოთ თითოეული სფეროს დაფინანსების ობიექტები და მათ მიერ საზოგადოებისათვის მიცემული სარგებლიანობა. აქვე აღვნიშნავთ, რომ საბიუჯეტო მონაცემები, რომლებსაც ის ამ ეტაპისათვის მოიცავს, საგრძნობლად შეიცვლება სოფლის მხარდაჭერის პროგრამისა და რეგიონებში ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების პროგრამების ასახვის შედეგად.
ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის 2013 წლის ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის შეფასებისას, უპირველესი რაც თვალში საცემია ეს გახლავთ, ის რომ პირველად მუნიციპალური ბიუჯეტის არსებობის ისტორიაში აღარ არის გათვალისწინებული ხარჯები, საკუთარი შემოსავლებიდან, პოლიციის დაფინანსებისთვის. ეს უკვე მიღწევაა, რადგან ბიუჯეტში აღარ დევს თვალსაჩინო არამიზნობრივი ხარჯი, მაშინ როცა 2011 მისი დაფინანსება შეადგენდა 112 000 ლარს, 2012 წლისთვის იგი ჩამოვიდა 70 000 ლარამდე, ხოლო 2013 წლისათვის, როგორც აღვნიშნეთ, პოლიციის სამსახურისთვის ხარჯი აღარ არის გათვალისწინებული. ასევე ადგილობრივი ბიუჯეტიდან აღარ ფინანსდება პარლამენტის “მაჟორიტარი დეპუტატის მომსახურების ხარჯი”, რომელიც მართალია წინა წლებში მწირი გახლდათ (2011 წელს 5000 ლარი, ხოლო 2012 წლისათვის კი 10 900 ლარი), მაგრამ ისიც მხედველობაში მისაღებია, რომ ბიუჯეტს დამატებითი “ტვირთი” მოეხსნა.
გარდა ამისა, 2013 წლის ოზურგეთის ბიუჯეტისთვის ნიშანდობლივია ის გარემოება რომ წინა წლებთან შედარებით მნიშვნელოვნად გაიზარდა ოზურგეთის გამგეობის “სარეზერვო ფონდი”. თუ 2010 წლისთვის მისი ოდენობა 67 000 ლარს, 2011 წლისთვის მისი მოცულობა შეადგენდა 63 100 ლარს, შესაბამისად 2012 წლისთვის 75 000 ლარს, ხოლო 2013 წელს კი დაგეგმილია 200 000 ლარის ხარჯი.
საქართველოს კანონის “საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის” 67-ე მუხლი განმარტავს რომ ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტში გაუთვალისწინებელი გადასახდელების დასაფინანსებლად იქმნება სარეზერვო ფონდი, რომლის მოცულობა არ უნდა აღემატებოდეს წლიური ბიუჯეტით გათვალისწინებული ასიგნებების მთლიანი ოდენობის 2%-ს. ხოლო მისი განკარგვის თვალსაზრისით კი _ სარეზერვო ფონდიდან თანხებს ქალაქის მერის ან გამგებლის გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომელიც მოიცავს ინფორმაციას თანხის ოდენობისა და მიზნობრიობის შესახებ, გამოყოფს საფინანსო ორგანო.
ოზურგეთის 2013 წლის ბიუჯეტის მაგალითზე შეგვიძლია ვთქვათ რომ ამ დოკუმენტის მე-10 მუხლის თანახმად შექმნილია მუნიციპალიტეტის სარეზერვო ფონდი 200 000 ლარის ოდენობით, რაც ზუსტად ტოლია ბიუჯეტის ასიგნებების მთლიანი ოდენობის 2%-ისა, ანუ ოზურგეთის ბიუჯეტი შეადგენს 10 მილიონ ლარს, ხოლო მისი ორი პროცენტი კი 200 000 ლარია. მოცემული თანხის განკარგვას კი ახორციელებს მუნიციპალიტეტის გამგებელი, ხოლო თუ რა საჭიროების მიზნით ამას საქართველოს კანონმდებლობა სამწუხაროდ არ აკონკრეტებს. აქედან გამომდინარე მისი ადმინისტრირება და ხარჯვა მთლიანად გამგებლის კომპეტენციის ფარგლებშია.
წინა წელთან შედარებით 30%-ზე მეტით მოიმატა “შრომის ანაზღაურების” მუხლმა, რაც საკმაოდ დიდი ნახტომია, მაგრამ ეს გამოიწვია კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებში ცვლილებებმა, რომლებიც ეხება თვითმმართველობის ორგანოებში თანამდებობის პირთა ანაზღაურების სისტემას. აღნიშნულის მიხედვით კი შესაძლებლობა მიეცათ თვითმმართველობებს გაეზარდათ ყველა საშუალო და მაღალი თანამდებობის პირის ხელფასები. ხელფასის ზრდადობა განსაკუთრებით შეეხო საშუალო რანგის ჩინოვნიკებს, როგორებიცაა ტერიტორიული ერთეულის ხელმძღვანელები (სოფლის/თემის/დაბის/ქალაქის რწმუნებულები), თვითმმართველობების აპარატის თანამშრომლები და სხვა.
თუ შრომის ანაზღაურების მუხლს არ მივიღებთ მხედველობაში, ბოლო წლების განმავლობაში შედარებით დასტაბილურდა და თითქმის თანაბარ დონეზე მიმდინარეობს საოფისე ინვენტარისა და მომსახურების ხარჯის დაგეგმვა და ადმინისტრირება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პრემიები საერთოდ არ არის გათვალისწინებული მიმდინარე წელს, მაშინ როცა წინა წელს დაიხარჯა 40 000 ლარამდე. ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის 2013 წლის ბიუჯეტის მუხლით “საქონელი და მომსახურება” იხარჯება 1 875 300 ლარი. შტატგარეშე მუშაკთა მომსახურებაზე გასულ წელთან შედარებით 66 ათასი ლარით მეტია გათვალისწინებული, რაც საკმაოდ მაღალი ციფრია. წინა წელთან შედარებით მივლინებებიც ასევე თანაბარ ნიშნულზეა ფიქსირებული, ოღონდ წელს 400 ლარით მეტი ხარჯია დაგეგმილი და შეადგენს 15 900 ლარს. საერთო სურათი, წინა წლებთან შედარებითი ანალიზის მიხედვით კი შემდეგნაირად გამოუყურება:
სუბსიდიები ანუ თვითმმართველობის მიერ დაფუძნებული ააიპ-ებისთვის გადასაცემი თანხები ზრდადია წლების მიხედვით, ზრდადია ასევე მუნიციპალიტეტის სახელფასო ფონდი და ა.შ.
მიუხედავად იმისა, რომ საერთო დანიშნულების სახელმწიფო მომსახურება წინა წლებთან შედარებით მართალია უმნიშვნელოდ, მაგრამ მაინც კლებადია, ისევ ყველაზე დიდი ადგილი უჭირავს საბიუჯეტო ხარჯებიდან და შეადგენს მთლიანი ბიუჯეტის 35%-ს (წინა წელს 37% იყო), შემდეგ მოდის _ დასვენება, კულტურა და რელიგია 24%-ით, რომელსაც მოჰყვება განათლება 15%-ით და ა.შ. სხვების მაჩვენებლები უკვე ერთციფრიანი პროცენტული მაჩვენებლით გამოიხატება, რაც საერთო ჯამში გვიჩვენებს თუ რა მიმართულებით აკეთებს მნიშვნელოვან აქცენტებს ოზურგეთის 2013 წლის ბიუჯეტი მიმდინარე საბიუჯეტო წლის განმავლობაში. თუმცაღა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ოზურგეთის მუნიციპალურ ბიუჯეტში ცენტრალური ბიუჯეტიდან სპეცტრანსფერების შემოდინების შემდეგ, ზემოთ აღნიშნული პროცენტული მაჩვენებლები შეიცვლება.
“საქართველოს დემოკრატიულიგანვითარების კავშირი”
ამ სტატიის მომზადება შესაძლებელი გახდა ამერიკელი ხალხის მიერ ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს USAID-ის საშუალებით გაწეული დახმარებით. ნაშრომში გამოთქმული შეხედულებები ეკუთვნის ავტორს და არ გამოხატავს ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოსა და ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის შეხედულებებს.
