ქართულ პოეზიას ჰყავს თავისი "ღიმილის ბიჭი" – გრიგოლ მეგრელიშვილი, ფსევდონიმით მთის ნიავი. გრიგოლ მეგრელიშვილის შემოქმედება უცნობია ქართველი მკითხველისთვის. მისი ლექსები წლების განმავლობაში ტაბუდადებული იყო კომუნისტურ საქართველოში, მხოლოდ 1959 წელს გიორგი ლეონიძე გამოექომაგა საქართველოს ერთიანობისთვის დაღუპულ შემოქმედს და მას შემდეგ გამოვიდა სამზეოზე ახალგაზრდა პოეტის შემოქმედება.
გრიგოლ გერასიმეს ძე მეგრელიშვილი დაიბადა 1898 წელს გურიაში, ჩოხატაურის რაიონის სოფელ შუა ფარცხმაში. დედა, პისტი ყენია, გრიგოლის შობიდან მალე გარდაიცვალა. მომავალ პოეტსა და მის უფროს დაზე დეიდა ანასტასია ზრუნავდა. გრიგოლი ჯერ ქუთაისში სწავლობდა, მერე ტფილისის გიმნაზიაში.
1918 წელს გრიგოლ მეგრელიშვილი გახდა ახალდაარსებული ქართული უნივერსიტეტის სტუდენტი, მაგრამ სწავლის დრო სად ჰქონდა პატრიოტ ჭაბუკს, თურქებმა შემოუტიეს ახალგაზრდა სახელმწიფოს. გრიგოლ მეგრელიშვილი მოხალისედ წავიდა ფრონტზე _ სამშობლოს მსხვერპლად უნდა შევეწიროო, _ უთქვამს.
მართლაც, არ შეუშინდა აგრესორებს. აჭარაში, ბათუმთან ებრძოდა თურქებს, იმერეთში, საჩხერეში _ ოსებს, აფხაზეთში, უფრო სწორად ჯიქეთში დენიკინის რუს ბანდიტებს. შემდეგ მესხეთში, ფოცხოვში იცავდა საქართველოს, სადაც მოკლეს კიდეც სამშობლოსათვის თავგანწირული 21 წლის პოეტი, 1919 წლის 30 იანვარს…
მეგობრობდა ალექსანდრე ქუთათელთან, სიკო ფაშალიშვილთან, დემნა შენგელიასთან, ნიკო ასათიანთან, ნიკო კეცხოველთან, შალვა კარმელთან.
ლექსებს სიყმაწვილიდანვე წერდა. მისი პირველი ლექსი 1914 წელს გამოქვეყნდა "თემში". მანამდე პრიზიც კი აუღია გიმნაზიის პოეტურ კონკურსში. მის შესახებ მერე აღფრთოვანებით წერდნენ შალვა კარმელი, გიორგი ლეონიძე და სხვები. ვალერიან გაფრინდაშვილს მისთვის "რითმის პაჟი და არგონავტი" უწოდებია, ნიკო კეცხოველი კი იგონებდა: "იგი ლექსს დაუფლებული იყო უჩვეულოდ. წერდა მეტისმეტად ადვილად, მსუბუქად. შეეძლო საკლასო შრომაც კი ლექსად დაეწერა. ერთხელ საკლასო შრომა "ვეფხისტყაოსნის ქალები" შოთას ლექსით დაწერა, შოთას რითმა კი არსად უხმარია. ჩვენმა მასწავლებელმა, პეტრე მირიანაშვილმა, ესღა უთხრა, შენ მოყოლით უნდა დაგეწერა, მაგრამ ესეც კარგიაო! განსაკუთრებით მაჯამის ჯადოქარი იყო…"
არაჩვეულებრივი მოგონება დაგვიტოვა გიორგი ლეონიძემ "მთის ნიავზე".
"გრიშა, როგორც ვეძახდი, იყო გურული, 1898 წელს დაბადებული, ჩოხატაურელი გლეხის ოჯახში. 1914 წელს ის გადმოვიდა ქუთაისიდან თბილიში და სწავლობდა ქართულ გიმნაზიაში. ყველა მასწავლებლის საყვარელი მოწაფე იყო. ახლაც მახსოვს მისი ღიმილიანი სახე: ჟღალ თვალებზე გრძელი, შავი წამწამები, ზედ ჩიტები დასხდებოდნენ. რბილი, ცოცხალი, კეთილშობილი ჭაბუკი იყო. დიდად მგრძნობიარე. ახალგაზრდობაში გამოირჩეოდა როგორც დაფიქრებული, მრავალმხრივ განათლებული მკითხველი. მალე ჩვენი საუკეთესო იმედი გახდა.
გრიგოლმა ლექსების ბეჭვდა დაიწყო 1914 წელს და სიკვდილმა 1919 წელს დაასრულებინა 19 წლისას! რა უნდა ითქვას ყრმის შემოქმედებაზე, როცა ხელი მხოლოდ მორცხვად ეპოტინება კალამს? მაგრამ გრიგოლს ადრე მოევლინა პოეტის სახელი. გრიგოლ მეგრელიშვილის სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ მისი პოეზია გამოირჩეოდა აზრის სიმწიფით. მისი მოქნილი სტრიქონი, მუსიკალური ლექსი, კარგი გამართული ქართული სანაქებო იყო.
მას ჰქონდა მშვენიერი ლირიკული და პატრიოტული ლექსები და პოემები. ჩემი აზრით, ამ პოეტში მშვენივრად თავსდებოდა ნაზი ლირიკოსიც და ტემპერამენტიანი ტრიბუნაც, რომელიც 1918 წელს სამშობლოს ძნელბედობით შეწუხებული ასე ღაღადებდა:
"ჩვენ ჩვენის ხელით დავიჭრით ყელებს,
თუ ჩვენთვის დღესაც აღარ გათენდება".
გრიგოლ მეგრელიშვილმა მოასწრო და გამოაქვეყნა პოემები: "შუქურვარსკვლავი", "იოანე ნათლისმცემელი და სალომე", "გალაათიდე", ქებათაქება".
ამ ზაფხულს, ეგნატე ნინოშვილის საიუბილეო დღეებში, ჩემდა სასირცხვოდ, პირველად ვესტუმრე გურიას. გურიის სილამაზემ მაშინვე ჩემი ყრმა მეგობარი მომაგონა. ვიხსენებდი მის ამბებს, ვუკითხავდი გურულებს მის ლექსებს, მაგრამ გრიგოლის სახელი აქ, გურიაში, აღარავის ახსოვდა! განსაკუთრებით ახალგაზრდობამ არაფერი იცოდა მის შესახებ. გამოირკვა, რომ მის მშობელ ჩოხატაურში ცოტა რამ იცოდნენ მასზე. ისიც დავადგინე, რომ მისი საფლავიც დაკარგული იყო. მეწყინა მეტად! მაშინ თვითონ საგანგებოდ აველ ჩოხატაურს, ხოლო წინადღით ვთხოვე რაიკომის მდივანს აკ.გობრონიძეს, მიეღო ზომები გრიგოლ მეგრელიშვილის საფლავის საპოვნელად. აკ.გობრონიძემ დიდი სიყვარული და გულისხმიერება გამოიჩინა. მან გვიმრით დაბურულ სოფლის სასაფლაოზე კითხვა-კითხვით მიაგნო პოეტის უძეგლო და უნიშნო საფლავს, რაც მალე გაწმენდილი, გასუფთავებული დაგვხვდა. ვითხოვე და ორი კვირის შემდეგ სამარეს რკინის მესერიც შემოავლო.
იმავე დღეს საფლავზე მოვაწყეთ პატარა შეკრებულობა, რომელსაც ნინოშვილის ჩანჩეთში ჩამოსული თბილისელი მწერლებიც დაესწრნენ, დამსწრეთ ვესაუბრე გრიგოლ მეგრელიშვილის ცხოვრების და შემოქმედების შესახებ, რამაც ცხოველი ინტერესი გამოიწვია, როგორც მწერლების, ისე ჩოხატაურელების მხრივ; პოეტის ვერც ერთი ნაცნობი ვერ მოვიგდე ხელთ ჩოხატაურში. ორმოც წელს თავისი გაუტანია! აღარც გრიგოლის ქოხია გადარჩენილი. დედა ბავშვობაშივე აღარა ჰყავდა. ერთადერთი ვაჟიშვილის სიკვდილით გამწარებული მამაც დიდი ხანია მიცვლილა. დარჩენილა მხოლოდ მოხუცი დაი, რომელიც თურმე ცხოვრობს სოფელ ერკეთში.
დავრჩით ზოგიერთი მისი მეგობრები: ნიკო კეცხოველი, დემნა შენგელია, ალ. ქუთათელი, სიკო ფალიაშვილი, გრიგოლ ცეცხლაძე, დავით მებუკე (ცვარნამი), დავით აღლადძე და მე. ჩვენი ვალია შევაგროვოთ უდროოდ დაკარგული პოეტის ლექსები. მე და ნ. კეცხოველი ვაპირებთ გამოვცეთ გრ. მეგრელიშვილის ლექსთა კრებული მომავალი წლისათვის.
ჩვენ, გრიშას მეგობრები და ჩოხატაურის რაიონის მშრომელები, ამ შემოდგომაზე გავმართავთ გრ. მეგრელიშვილის მოსაგონ საღამოს ჯერ ჩოხატაურში და მერე თბილიში.
"მთის ნიავი" გავიცანი 1914 წლის ზაფხულში, ჟურნალ "თეატრი და ცხოვრების" რედაქციაში. იმ დღეს მარხავდნენ მსახიობ კოტე მესხს და ორივეს, მე და გრიშას, ამ ჟურნალში დაბეჭდილი გვქონდა ლექსები განსვენებულ მსახიობზე. ერთმანეთი გაგვაცნო ახალგაზრდა ლიტერატორმა ირაკლი დიდიძემ. რედაქციიდან წავედით მთაწმინდაზე, მგონი, დიდიძის ბინაზე და მთელი დღე ვილაპარაკეთ პოეზიაზე და ვიკითხეთ ლექსები. ამის შემდეგ ჩვენ ახლობელი მეგობრები შევიქენით. დიდი სიყვარულით გვიყვარდა ერთმანეთი. 1917 წელს ის განსაკუთრებით აქტიური იყო. ხშირად გამოდიოდა მენშევიკების წინააღმდეგ "ქუჩის საუბრებში". შემდეგ მან ჯარისკაცის ფარაჯა გადაიცვა და ხელში თოფით იბრძოდა. მას არ ეცალა "პოეზიის უძილო ღამეებისთვის", არც "პოეტური ბოჰემისთვის". შემდეგ ქუთაიში გადავიდა, იქიდან ფრონტებზე და მალე თავალიდან მიეფარა. ათასში ერთგან მხვდებოდა მისი დაბეჭდილი ლექსებიც. შემდეგ მოვიდა მისი გმირული სიკვდილის ამბავიც. ბოლოს მღელვარე ცხოვრებამ დავიწყებას მისცა მისი სახელი. მხოლოდ მისი მეგობრები ინახავდნენ გულში დაღუპული პოეტის ძვირფას ხსოვნას", _ იგონებდა გიორგი ლეონიძე.
წლების შემდეგ გრიგოლ მეგრელიშვილის პოეზიის გაცოცხლებაში უდიდესი წვლილი მიუძღვის ენათმეცნიერს, პროფესორ გრივერ ფარულავას, რომელსაც, როგორც თავად ჰყვება ბავშვობიდანვე ესმოდა გრიგოლ მეგრელიშვილის სახელი.
_ გრიგოლ მეგრელიშვილი ბებიაჩემის, ანასტასია ყენიას, დისშვილი იყო. რადგან ბავშვობისა და ყრმობის წლები დედულეთს, საჯავახოში, გავატარე, მისგან და დედაჩემისგან ჩამესმოდა მისი სახელი. გრიგოლ მეგრელიშვილი (იგივე მთის ნიავი) ჩოხატაურის რაიონის სოფელ შუა ფარცხმაში იყო დაბადებული. მისი და, ოლღა, იმავე რაიონის სოფელ ერკეთში იყო გათხოვილი. ქალბატონი ოლღა და მისი ვაჟიშვილი, იესე მგალობლიშვილი, გვესტუმრებოდნენ ხოლმე საჯავახოში. ამ პატარა სანათესაო შეკრებილობებს, გულთბილობით, გურული იუმორითა და თვალსაჩინოდ გამოკვეთილი გურული კილო-საქცევით შეზავებულთ, ხშირად შეამღვრევდა სევდიანი ამბები გრიშას (ასე მოიხსენიებდნენ მთის ნიავს) მხედრული თავდადებისა და პოეტური ნიჭიერების შესახებ, ბაბუაჩემის, ბიძაჩემის (დედისავე მხრივ) და მამაჩემის ტრაგიკული ბედის (სამივენი 1937 წლის რეპრესიებს ემსხვერპლნენ) შესახებ. ასე იყო ჩემი სტუდენტობის დროსაც.
უნივერსიტეტი დავამთავრე. 1959 წლის სექტემბერია. საასპირანტო გამოცდებისათვის ვემზადები. გადავშალე 11 სექტემბრის "ლიტერატურული გაზეთი" და რას ვხედავ?!. მესამე გვერდის მოზრდილი ნაწილი უჭირავს გიორგი ლეონიძის წერილს _ "გრიგოლ მეგრელიშვილი (ჭაბუკი პოეტის სიკვდილის ორმოცი წლისთავის გამო)". 25 სექტემბერს იმავე გაზეთში ამას მოჰყვა მეორე ნაწილი ნიკო კეცხოველისა _ "განუწყვეტელი მოლოდინი", ისევ გრიგოლ მეგრელიშვილს რომ ეხებოდა. 26 სექტემბერს გ. ლეონიძემ ფარცხმაში თავი მოუყარა ქართველ მწერალთა ერთ ჯგუფს (მათ შორის მთის ნიავის მეგობრებს) და პოეტის საფლავთან გაიმართა დიდი ლიტერატურული შეკრებილობა.
ასე გააცოცხლა გიორგი ლეონიძემ "დავიწყებული, დამიწებული, დანაცრებული" პოეტის სული ამ ნახევარი საუკუნის წინათ. აი, აქედან დაიბადა ჩემს შეგნებაში სურვილი, რაღაც გამეკეთებინა დიდი მამულიშვილისა და პოეტის სახელისა და ღვაწლის უკვდავსაყოფად. ამ სურვილის ხორცშესხმას რომ მოსწრებოდა, ნატრობდა დედაჩემიც. გასული საუკუნის ოთხმოციან წლებში გრიგოლ მეგრელიშვილის შემოქმედების შესწავლას, მისი უცნობი ნაწარმოებების ძებნას შეუდგა ზაურ მეძველია, მაგრამ იგი ისე წავიდა ამ ქვეყნიდან (2005 წ.), რომ ჩანაფიქრის აღსრულება არ დასცალდა. აი, სწორედ მაშინ შევუდექი საქმეს, _ ჰყვება გრივერ ფარულავა "კარიბჭესთან".
ვინც ყურადღებით წაიკითხავს გრიგოლ მეგრელიშვილის ლექსებს და "ბედის მდინარეში" გამოქვეყნებულ წერილებს პოეტის მხედრული ღვაწლისა და დაღუპვის შესახებ, არ გაუჭირდება იმ დასკვნის გამოტანა, რომ მთის ნიავს თექვსმეტი წლის ასაკიდანვე დაუფლებოდა მამულიშვილური სიყვარულის კარგად გაცნობიერებული გრძნობა, რომელიც მერე და მერე ღრმავდებოდა, მსხვერპლად მისვლის მისტიკურ-რელიგიურ სიმაღლეს იძენდა. რელიგიურისა და ეროვნულის ერთმანეთთან იდუმალი წილნაყარობის განცდა იმ პოემებიდანაც ირეკლება, ძველი აღთქმის მოტივებზე რომაა დაწერილი: "იოანე ნათლისმცემელი და სალომეა", "გალაათიდე".
მართალია, წლების მანძილზე, კომუნისტური წყობილების პირობებში, ქართველმა ხალხმა, ბოლშევიკებთან მებრძოლი პოეტის ხსენებაც კი ვერ გაბედა და მისი საფლავი დაკარგული იყო, მაგრამ დღეს, როცა გრიგოლ მეგრელიშვილის საფლავი ცნობილია. მისმა ლექსებმაც დღის შუქი ნახეს, დაგვიანებით, მაგრამ მაინც და ალბათ, "მთის ნიავი" თავის კუთვნილ ადგილს დაიკავებს ქართულ პარნასზე, ის ხომ ასეთი თანამედროვეა!
