“კრიზისის დასრულების მექანიზმი ეკონომიკაში არ არის, კრიზისი უნდა დაასრულონ მედიკოსებმა”

კორონავირუსი (COVID-19) რთული გამოწვევა და მნიშვნელოვანი საფრთხე აღმოჩნდა  არამხოლოდ მსოფლიო ჯანდაცვის სისტემისთვის, არამედ გლობალური ეკონომიკისთვისაც. ინფიცირებულთა სწრაფად მზარდმა რაოდენობამ და ვირუსის გავრცელების ფართო არეალმა 2019 წლის მიწურულს,  ვუჰანში გაჩენილი ვირუსი სულ რამდენიმე თვეში პანდემიად აქცია. მსოფლიო ეკონომიკაზე COVID-19-ის ნეგატიური ეფექტი ახლა უკვე შეუქცევადი მოცემულობაა. თუმცა კითხვები COVID-19-ის ზეგავლენის მასშტაბსა და ხარისხზე ჯერ კიდევ პასუხგაუცემელია.

საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ მომზადებული კვლევები და ანგარიშები პანდემიის გავლენას გლობალურ ეკონომიკაზე არაერთგვაროვნად აფასებენ. აზიის განვითარების ბანკის გავრცელებულ ანგარიშში წერია, რომ პანდემიამ 77$ (0.08% მშპ) მილიარდიდან 347$ მილიარდამდე (0.4% მშპ) ზიანი მიაყენა მსოფლიო ეკონომიკას.

გაეროს მიერ შემოთავაზებული უკანასკნელი ანალიზით კი, COVID-19-ის შემდგომ გლობალური ეკონომიკის ზრდა მინიმუმ 2.5%-მდე შემცირდა, მიყენებული ზარალი კი დაახლოებით ტრილიონ დოლარს აღწევს. უფრო ცუდ შემთხვევაში ეს რიცხვი შეიძლება გაორმაგდეს.

ხოლო ეუთოს ანგარიშის მიხედვით, მსოფლიო ეკონომიკის ზრდა 2.4%-მდე შემცირდა, რაც ძირითადად, მსოფლიო ვაჭრობის შემცირებით იქნება განპირობებული.

საქართველოსთვის, კოვიდ-19-ით გამოწვეული საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კრიზისი ჩვენ თვალწინ გადაიზარდა ეკონომიკურ და სოციალურ კრიზისად.

გაზრდილი მოთხოვნა პროდუქტზე, უმუშევრობის ზრდა, სიღარიბის მაჩვენებლის გაზრდა, ეროვნულ ვალუტაზე სხვადასხვა ფაქტორების ზეწოლა, ტურიზმისა და საერთაშორისო გზავნილების შემცირება – ეს ის ხილული ეკონომიკური ეფექტებია, რომელთა გამოცდა საქართველოს მოსახლეობამ საკუთარ თავზე უკვე დაიწყო, მაგრამ ხელისისუფლება ამას  ვერ გაუმკლავდა, რადგან ხელისუფლებამ ბევრი არაადაეკვატური გადაწვეტილებები მიიღო, აქედან გამომდინარე  ქვეყნის ეკონომიკის ძირითად დარგები თითქმის სრულად ჩამოიშალა.

მარტის დასაწყისიდან საერთაშორისო ორგანიზაციებმა და საერთაშორისო ფინანსურმა ინსტიტუტებმა კოვიდ-19-ით დაზარალებული ეკონომიკებისთვის პროგნოზების შედგენა და გამოქვეყნება დაიწყეს. პირველი ანგარიშები საკმაოდ ოპტიმისტური მოლოდინებით გამოირჩეოდა. თუმცა, ვირუსის გავრცელების პარალელურად პროგნოზები გაუარესდა. ყველაზე დიდ დარტყმა საქონლის ექსპორტიორებს და ტურიზმის სექტორს დაარტყა.

საქართველოს ეკონომიკა, მისი სტრუქტურიდან გამომდინარე, ძალიან მგრძნობიარეა საგარეო შოკების მიმართ. საქართველოს, როგორც ღია ეკონომიკას, რომელიც მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საერთაშორისო ტურიზმის შემოსავლებზე, ვაჭრობაზე, ინვესტიციებსა და ფულად გზავნილებზე,  შეზღუდული შესაძლებლობა აქვს, რომ დამოუკიდებლად გაუმკლავდეს მსოფლიო პანდემიის გლობალურ ეკონომიკურ შედეგებს.

საქართველოს ეროვნული ვალუტა, ლარი, ჯერ კიდევ პანდემიის გავრცელებამდე გამოირჩეოდა მაღალი მერყეობით. კოვიდ-19-ის ეფექტმა მისი პოზიციები საგრძნობლად შეასუსტა. 2020 წელს, ლარი რეკორდულად  გაუფასურდა, რასაც საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა უცხოური სავალუტო რეზერვების გაყიდვის რამდენიმე ტალღით უპასუხა, რათა ეროვნული ვალუტის სტაბილიზებას დახმარებოდა. უკვე 2020 წლის ივლისის ბოლოსთვის 1 აშშ დოლარის ღირებულება 3 ლარს ასცდა. 

კოვიდ პანდემიამ სერიოზულად დააზარალა ტურიზმის ინდუსტრია. ბოლო წლებში ტურიზმი საერთაშორისო შემოსულობების ერთ-ერთი უმთავრესი წყარო გახდა საქართველოსთვის. ამ სექტორის წილი მშპ-ში თითქმის 11%-ს შეადგენს.  საქართველოს მიმზიდველობა საერთაშორისო ტურიზმისთვის სულ უფრო იზრდება. თუ დავუშვებთ, რომ საერთაშორისო ტურიზმიდან შემოსავლები სრულად ჩავარდა, სულ ცოტა, მიმდინარე წლის მეორე კვარტალში, ზარალი მინიმუმ 2 მილიარდი ლარი იყო.  საერთაშორისო ტურისტების კლება 2020 წლის  თებერვალში დაიწყო.

გლობალური ტურიზმის კლების პირობებში არ უნდა ველოდეთ, რომ საერთაშორისო ტურისტების საქართველოში ვიზიტების მაჩვენებელი ძველ, მაღალ დონეებს მალე დაუბრუნდება. ამას ირიბი მულტიპლიკატორის ეფექტი ექნება მომიჯნავე დარგებზე, როგორებიცაა სასტუმროები და რესტორნები.

დღეს, პანდემიის 1 წლის თავზე, სხვადასხვა  ბიზნეს სექტორი (რესტორნები, ფინტნესკლუბები, გასართობი ობიექტები), მთავრობისგან   ითხოვს, მიეცეთ მუშაობის უფლება, რადგან ზარალი ძალიან დიდია და გაკოტრების პირას არიან, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი დაუმორჩილებლობას გამოცხადებას  და ობიექტების თვითნებურად გახსნას 6 თებერვლიდან აპირებდნენ, თუმცა, დღეს მთავრობის მიერ მიღებული გადაწვეტილების  შემდეგ დაუმორჩილებლობის აქცია გააუქმეს.

როგორც დღეს გახდა ცნობილი  15 თებერვლიდან, კვების ობიექტები  ღია სივრცეში მუშაობას შეძლებენ.

პრემიერ-მინისტრის, გიორგი გახარიას თქმით, კვების ობიექტები საქართველოს მასშტაბით ღია სივრცეში მუშაობას შეძლებენ. ამ თემაზე მან მთავრობის სხდომაზე ისაუბრა.

“15 თებერვლიდან, შემდგომი ორშაბათიდან, კვების ობიექტები, რესტორნები მათ შორის, შეძლებენ ამოქმედდნენ ღია სივრცეში”, – განაცხადა  გიორგი გახარიამ. 

საქართველოს კოვიდ ეკონომიკასთან დაკავშირებით ,,გურია ნიუსი“  ესაუბრა პროფესორ ვლადიმერ პაპავას.

მისი თქმით, ამ კრიზისის დასრულების მექანიზმი ეკონომიკაში არ არის. ეს კრიზისი უნდა დაასრულოს მედიკოსებმა.

,,საქართველოს ეკონომიკაში შექმნილი სიტუაცია დიდად არ განსხვავდება, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში შექმნილი სიტუაციისგან. რაც ძალიან მარტივად ასახსნელია, იმიტომ, რომ ეს კრიზისი, რომელიც დღეს ჩამოყალიბდა მთელ მსოფლიოში, არ არის გამოწვეული თვითონ ეკონომიკაში არსებული პრობლემებით. ეს კრიზი შექმნა მედიცინამ, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ კორონავირუსის დამარცხება, სამწუხაროდ  ვერ შეძლო. მედიცინის ერთადერთი ქმედითი რეკომენდაციაა ადამიანებს შორის ურთიერთობაში გარკვეული ბარიერის შემოღება.

ამ ურთიერთობის შეფერხებამ გამოიწვია, ეკონომიკის მთელი რიგი სექტორის  დახურვა. ეს მოხდა არამარტო საქართველოში, არამედ ეს მოხდა მთელს მსოფლიოში. რადგან პანდემია გლობალური ფენომენია. ამიტომ ეკონომიკური კრიზისიც გახდა გლობალური.

ჩვენ ნამდვილად არ ვიცით, როდის დასრულდება, ეს ეკონომიკური კრიზისი, ერთი მარტივი მიზეზის გამო, ამ კრიზისის დასრულების მექანიზმი ეკონომიკაში არ არის. ეს კრიზის უნდა დაასრულოს მედიკოსებმა. სანამ არ იქნება ეფექტიანი ვაქცინაცია და კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი, ჩემი აზრით, არის მკურნალობის ეფექტიანი საშუალებები, ეს კრიზისი არ დასრულდება, რადგან არ დასრულდება, თვითონ პანდემია. როგორც კი კორონავირუსის პანდემია იქნება დაძლეული, ეკონომიკაც ამოისუნთქავს. მერე უკვე შეიძლება, პოსტპანდემიური, პოსტკრიზისული ეკონომიკური მექანიზმების ჩართვა და გამოყენება.

რა შეიძლება ითქვას, საქართველოს ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასებაში? რა თქმა უნდა, ცუდი მდგომარეობაა, ამაში ორი აზრი არ არის. იმიტომ, რომ 6,1 % -იანი ვარდნაა, ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ფაქტია.

ამ ვითარებას, თუ არ ჩავთვლით შემოდგომის მომენტს, როცა კორონავირუსის გავრცელებამ იფეთქა აჭარაში, განსაკუთრებით ბათუმსა და ქობულეთში, თუ ამ პერიოდს არ ჩავთვლით, რომელიც სამწუხაროდ დაემთხვა წინა საარჩევნო პერიოდს, მთლიანობაში საქართველოს მთავრობამ წარმატებით გაართვა თავი სიტუაციას. დღეს კი ხედავთ, რომ საკმაოდ შემცირებულია ინფიცირებულთა რაოდენობა., ასევე სიკვდილიანობაც შემცირებულია.

უკვე გაცხადდა, რომ თებერვლის ბოლოდან დაიწყება აცრები საქართველოში. ამას გარკვეული იმედის თვალით უნდა ვუყუროთ, მაგრამ ჩვენ გვჭირდება არამარტო ვაქცინაცია, არამედ სამკურნალო პრეპარატებიც. რატომ? ის ადამიანები, ვინც აცრას ვერ მოასწრებენ, მათი მკურნალობა, ხომ აუცილებელია? და ყველა ერთბაშად, ხომ ვერ აიცრება? და ყველას ერთდროულად იმუნიტეტი არ გამოუმუშავდება.

დღეს მსოფლიო, უფრო ლაპარაკობს ვაქცინაზე, ვიდრე სამკურნალო პრეპარატებზე, ამიტომ სამკურნალო პრეპარატიც, ჩემი აზრით, აუცილებლად შესაქმნელია, რათა პანდემია იქნეს დაძლეული.  მთელ მსოფლიოში არის საკმაოდ ოპტიმისტური ხედვა, რომ 2021 წელს პანდემია იქნება დაძლეული. თუ მართლაც, ეს ასე იქნება გამიხარდება, რათა ეკონომიკური აღმავლობა უფრო სწრაფად დაიწყება, მსოფლიოში და რა თქმა უნდა, საქართველოშიც.

_ პანდემიის პერიოდში ძირითადად, საქართველოს ეკონომიკის რომელი დარგები დაზარალდა?

_ ეკონომიკური საქმიანობის იმ სფეროებმა რომელთა ონლაინ რეჟიმზე გადაყვანა, მოხერხდა, ყველამ გააგრძელა ფუნქციონირება. მაგრამ ყველა სახეობის საქმიანობის ონლაინ რეჟიმზე გადაყვანა შეუძლებელია. შეუძლებელია ონლაინ რეჟიმზე გადაიყვანო სარესტორნო ბიზნესი. რა თქმა უნდა, რესტორნიდან კერძების გამოძახება შეიძლება, მაგრამ ეს დატვირთვა რესტორნებისთვის არასაკმარისია. კიდევ დაზარლდა, რა თქმა უნდა, ტურიზმი, იმიტომ, რომ ტურისტი უნდა ჩამოვიდეს, ტურისტი უნდა მოგზაურობდეს და ადამიანებთან უნდა ჰქონდეს კონტაქტი. რა თქმა უნდა დაზარალდა ყველა ის დარგი, სადაც უშუალოდ არის ადამიანებს შორის ურთიერთობა.

რადგან საქართველოში, პრიორიტეტულ დარგად გამოცხადებული იყო ტურიზმი, ეს საქართველოს ეკონომიკაზე აისახა, იმიტომ, რომ ყველაზე მთავარი დარგი ჩვენი ეკონომიკის ტურიზმი იყო, რომელიც იყო დაუცველი.

_ პანდემიის პერიოდში, მთავრობის ეკონომიკური პოლიტიკის ხარვეზები რა არის?

_ ძალიან კარგი კითხვა არის, საქმე იმაში გახლავთ, რომ ეს ისეთი უნიკალური კრიზისი ჩამოყალიბდა, რომლის საფუძველი ეკონომიკაში არ არის და როგორც გითხარით, ეს მედიცინაშია.

დღევანდელი კრიზისის პირობებში მთავრობისთვის ეკონომიკაში მოქმედების რაიმე მკაცრად განსაზღვრული რეცეპტების არ არსებობს. ის  არ აქვს, როგორც მთელ მსოფლიოს, ისე საქართველოსაც.  თქვენ თუ ნახავთ, ტრამპის ადმინისტრაცია როგორ იქცეოდა, ახლა ბაიდენის ადმინისტრაციამ ტაქტიკა შეცვალა, ან როგორ იქცეოდა ბორის ჯონსონის ხელმძღვანელობით ბრიტანეთის მთავრობა, ან თუნდაც ევროკავშირის ხელმძღვანელობა. ასე, რომ ერთიანი  სქემა, შეიძლება ითქვას, რომ არ არსებობს. ძირითადად არსებობს პრინციპი, რომელიც მდგომარეობს შემდეგში: დავეხმაროთ მოსახლეობის შეჭირვებულ ფენებს და დავეხმაროთ ბიზნეს, რომელიც არის დროებით გაჩერებული. ახლა იმისდა მიხედვით, თუ ქვეყნების ეკონომიკური პოტენციალი რამდენად უფრო ძლიერია, რამდენად უფრო განვითარებული ეკონომიკის მქონეა ქვეყანა, მით უფრო მეტი რესურსი აქვს, რომ დაეხმაროს მოსახლეობასაც და ბიზნესსაც.

საქართველო, სამწუხაროდ, ეკონომიკური განვითარების დონით, საკმაოდ უკანაა.  ამიტომ მას ამის რესურსი მცირე აქვს. ამიტომ შემიძლია გითხრათ, რომ მთავრობამ საკმაოდ კარგად გაართვა თავი საგარეო სესხების მოზიდვას, რომელმაც შესაბამისად შეუმსუბუქა მდგომარეობა მოსახლეობას და ზოგიერთ კომპანიას.

მაგრამ, თუ ვლაპარაკობ ამ შემსუბუქებაზე, ნამდვილ არ ვთვლი, რომ ეს იყო იდეალური გამოსავალი ამ სტრუქტურებისთვის, ვისაც  გაუჭირდა. მაგრამ ამ დახმარების გარეშე, კიდევ უფრო გაუჭირდებოდათ.

ხშირად ჩვენ გვავიწყდება, რომ საქართველოს ეკონომიკა არ არის მაღალ დონეზე განვითარებული, რომ მას აქვს სერიოზული პრობლემები და არ გააჩნია იმის პოტენციალი, რომ უფრო მეტად დახმარებოდა შეჭირვებულ ფენებს.

ის, თუ რამდენად სწორად გახორციელდა ესა თუ ის ხარჯი, როგორც გითხარით, ფაქტობრივად, ამის შეფასების უტყუარი კრიტერიუმიც არ არსებობს. როცა დასრულდება კორონაპანდემია და დასრულდება მისით გამოწვეული ეკონომიკური კრიზისიც, მერე მსოფლიოს წამყვანი ეკონომისტები სხვადასხვა ქვეყნების გამოცდილების შედარებითი ანალიზის საფუძველზე უკეთ შეაფასებენ თუ რომელმა ქვეყანამ სად იმოქმედა სწორად და სად დაუშვა შეცდომა.

დღეს იცით, როგორ სიტუაციაში ვართ იცით? როცა ცეცხლი უკიდია სახლს, ეს ცეცხლია ჩასაქრობი. ესა სწორე პანდემია. როცა სახლი იწვის, არავინ ფიქრობს სწორად მოქმედებს თუ არა, რადგანაც სწორად მოქმედებად ყველას მიაჩნია, რომ ცეცხლი უნდა ჩააქროს და რაც შეიძლება სახლის დიდი ნაწილი გადაარჩინოს. აი ეს არის, მთავრობების ამოცანა მსოფლიოში, ოღონდ ყველა თავისებურად მოქმედებს. ერთიანი სქემა არ არსებობს, არსებობს მხოლოდ ერთიანი პრინციპი.

_ რა უნდა გააკეთოს ქვეყნის ეკონომიკურმა გუნდმა, კრიზისიდან გამოსასვლელად?

_ კრიზისიდან ვერ გამოვა, სანამ პანდემია არ დასრულდება.  სანამ არ დასრულდება კორონავირუსი, ქვეყანა ეკონომიკური კრიზისიდან ვერ გამოვა. ცალკე თემაა, თუ რა უნდა გახდეს პრიორიტეტული პოსტკრიზისულ პერიოდში. აუცილებელია, რომ ტურიზმი, რომელიც ჯერჯერობით ჩვენი ეკონომიკის მთავარი მამოძრავებელი დარგია, რაც შეიძლება, სწრაფად აღდგეს. იმავდროულად ქვეყანა უნდა გადავიდეს სხვა რელსებზე. ქვეყანა არ უნდა დარჩეს ტურიზმზე დამოკიდებული.

პირველ რიგში, უნდა განვითარდეს მრეწველობა. საქართველოს ყველა ქალაქთან და შედარებით მსხვილ სოფელთან უნდა შეიქმნას აგროსამრეწველო საწარმოები. იქ მოწეული ნედლეულის გადამუშავება უნდა ხდებოდეს, სადაც ადგილობრივი მოსახლეობის დასაქმება მოხდება. თუმცა ქვეყნის განვითარებისთვის არც ესაა სტრატეგიული. სტრატეგიული კი არის ცოდნაზე დაფუძნებული ეკონომიკა, რაც მსოფლიოში არის ყველაზე პრიორიტეტული, ანუ  მეცნიერებატევადი, ცოდნატევადი პროდუქტების წარმოება.

ასეთი პროდუქტები, როგორც წესი, უფრო ძვირიც არის  და უფრო  მეტი მომგების მომტანიც. მაგრამ ამ ეკონომიკაზე გადასვლა შეუძლებელია, თუ ქვეყანაში არ იქნა განვითარებული მეცნიერება, არ იქნა განვითარებული უმაღლესი განათლება, პროფესიული განათლება. აი ეს სფეროებია  გასავითარებელი.

მართალია, ჩვენ  სწრაფი შედეგი ამ კუთხით ვერ გვექნება, მაგრამ თუ არ დავიწყეთ ქმედებას დღეს, შედეგი კიდევ უფრო გადაიწევა.

_ ბიზნესსექტორის ქმედებები  მთავრობას პანდემიის დაძლევაში ხელს უწყობს?

_ ბიზნესის ქმედებები ისეთივეა, როგორიც არის მთელ მსოფლიოში. ბიზნეს რა უნდა? იმუშაოს ხომ? ეს ჩვეულებრივია. მაგათ შექმნილ ასოციაციებსაც რა უნდათ? ამ ასოციაციებში შემავალ სტრუქტურებს დაუჭიროს მხარი. ესეც ბუნებრივია. მაგრამ ის ბიზნესმენები, რომლებიც განსაკუთრებით აქტიურობენ, ეტყობა მათ ოჯახებს არ შეხებია კორონავირუსი ან თუ შეხებია მსუბუქი ფორმით. აბა ჰკითხეთ იმ ადამიანებს, სადაც დაღუპულები არიან, აბა კითხეთ იმ ადამიანებს რომელი ბიზნესი გააცოცხლებს… ჩვენში, სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ ბატონობს „ამოტრიალებული“ ფსიქოლოგია. ჩვენ, ხშირად ბიზნესზე უფრო ვაკეთებთ აქცენტს, ვიდრე ადამიანის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეზე. ეს ყველაზე მეტადაა გულდასაწყვეტი.