ძილი ის ფენომენია, რომლის შემეცნების სურვილი ადამიანს არასოდეს მოასვენებს. ადამიანი, დაახლოებით, 75-80 წელი ცოცხლობს და ამ დროის თითქმის მესამედს ძილში ატარებს. ეს მოწმობს, რომ ძილს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს – სხვაგვარად ევოლუციური განვითარების პროცესში მის წილად სიცოცხლის მესამედი ვერ განისაზღვრებოდა. მაგალითად, ანიმისტები (მათ სწამდათ, რომ ყველა საგანს სული აქვს) მიიჩნევდნენ, რომ ძილი “დროებითი სიკვდილია”, რომლის დროსაც სული სხეულს ტოვებს და მოგზაურობს, ამის შედეგი კი სიზმრებიაო.
ძილის შესახებ ცოდნის ძიებაში ერთი გამაოგნებელი ცნობა აღმოაჩინეს – ვედებში, უძველეს ინდურ სიბრძნის წიგნებში (ძვ. წ. 1500-1000 წწ.), ძილის დაახლოებით ისეთ სტრუქტურაზეა ლაპარაკი, რომელიც მეცნიერებმა მხოლოდ გასული საუკუნის 50-იან წლებში აღმოაჩინეს. ძილი ორ ძირითად მდგომარეობად: ნელტალღოვანი და პარადოქსული ძილის ფაზებად იყოფა. პარადოქსული ძილის დროს გვევლინება სიზმარი, ამ დროს ადამიანი იმ “სამყაროში მოგზაურობს”, რომლის საიდუმლოს შეცნობის ჟინიც არ ასვენებს… ძილის თითოეულ ფაზას ქცევითი და თავის ტვინის სტრუქტურების ელექტრული აქტივობის კომპონენტთა ფართო სპექტრი ახასიათებს. ჯანმრთელი ძილის დროს ყველა ეს კომპონენტი სინქრონულად ვითარდება და ძილის ამა თუ იმ ფაზას აყალიბებს.
პარადოქსული ძილი ის მდგომარეობაა, რომლის დროსაც სხეულის კუნთები სრულიად უმოქმედოა, მაგრამ თავის ტვინის მნიშვნელოვანი წარმონაქმნები აქტიურად მოქმედებენ. ამის შედეგად თავის ტვინის აქტივობა გასაოცრად ემსგავსება და ხშირად აჭარბებს ღვიძილისთვის დამახასიათებელ აქტივაციის სურათს. პარადოქსული ძილის დროს დახუჭული ქუთუთოების შიგნით იწყება თვალის კაკლების სწრაფი მოძრაობა, გულისცემა ჩქარდება, ცალკეული კუნთი კრთომას იწყებს. სწორედ ამ დროს ნახულობს ადამიანი სიზმარს, ანუ სძინავს, თავის ტვინი კი უფრო ინტენსიურად ფხიზლობს, ვიდრე ღვიძილისას.
პარადოქსული ძილისას თავის ტვინი განუწყვეტლივ “იბომბება” გამააქტიურებელი იმპულსებით და ქმნის საიდუმლოებებით მოცულ სიზმრებს. მეცნიერები ამ საიდუმლოს მარტივად ხსნიან: რაც გვესიზმრება, ოდესღაც აუცილებლად გვინახავს და დადებითი თუ უარყოფითი ემოციის თანხლებით განგვიცდია, მერე კი თავის ტვინს შემოუნახავს მეხსიერების საცავებში.
