ცნობისთვის, 1997 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი საბჭოთა იმპერიის რეპრესიების მსხვერპლთათვის შესაბამისი სტატუსის მინიჭების თაობაზე. 2010 წელს კი ევროპულმა სასამართლომ დააკისრა საქართველოს ხელისუფლებას რეპრესირებულთათვის მორალური ზიანის ანაზღაურება.
საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში 2011 წლის 5 მაისს შეტანილი ცვლილებების შესაბამისად, განისაზღვრა ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესი პოლიტიკური რეპრესიის მსხვერპლად აღიარებული პირისათვის და მისი პირველი რიგის მემკვიდრისათვის ფულადი კომპენსაციის გაცემასთან დაკავშირებით. აღნიშნულმა საკანონმდებლო ცვლილებამ განამტკიცა და პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებულ პირებს შესაძლებლობა მისცა მოეთხოვათ ფულადი კომპენსაცია საბჭოთა რეჟიმის მიერ ჩადენილი უამრავი მძიმე დანაშაულისათვის.
ფულადი კომპენსაციის ოდენობას, კანონით გათვალისწინებული იძულების სხვადასხვა ფორმის სიმძიმის, აგრეთვე რეპრესირებული პირის, ან მისი პირველი რიგის მემკვიდრის ასაკის, ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და სხვა ობიექტური ფაქტორების გათვალისწინებით სასამართლო ადგენდა.
ამ კანონის მოქმედება ვრცელდებოდა საქართველოს მოქალაქეებზე, რომლებმაც პოლიტიკური რეპრესია განიცადეს ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიაზე 1921 წლის თებერვლიდან 1990 წლის 28 ოქტომბრამდე და შემდგომ დამოუკიდებელი საქართველოს ტერიტორიაზე.
მოგვიანებით ახალი ხელისუფლების პირობებში რეპრესირებული პირებისთვის კომპენსაციის გაცემის წესთან დაკავშირებული კანონპროექტი დეპუტატების თამარ კორძაიასა და ლევან ბერძენიშვილის ინიციატივით, პარლამენტში ისევ შევიდა. ამჯერად აღნიშნული პროექტის თანახმად, რეპრესირებულებსა და მათი პირველი რიგის მემკვიდრეებს, კომპენსაცია განსხვავებული წესებითა და კრიტერიუმებით უნდა მიეღოთ. კომპენსაციის ოდენობის დადგენა სასამართლოს დისკრეცია არ იქნებოდა და კანონში ჩაიწერებოდა, რომ მისი მინიმალური ოდენობა გამოიანგარიშება რეპრესირებული პირის მიერ იმ სამსახურში მიუღებელი შრომის ანაზღაურების ოდენობით, რომელშიც ის რეპრესიამდე მუშაობდა.
ამასთან, პროექტის თანახმად, იმ შემთხვევაში თუ რეპრესირებული პირი დოკუმენტურად ვერ ადასტურებს სამუშაოს რეალობასა და იმ ანაზღაურების ოდენობას, რომელსაც რეპრესიამდე იღებდა, კომპენსაციის თანხა კანონის მიღების დროისთვის არსებული ხელფასის საშუალო ოდენობას არ უნდა აღემატებოდეს.
თუმცა, გუშინ კანონპროექტი პარლმენტიდან გაიწვიეს. მისი ერთ-ერთი ავტორის, თამარ კორძაიას განცხადებით, კანონპროექტის გაწვევის მიზეზი გახდა ის, რომ ამ საკითხთან დაკავშირებით იდეები მუშავდება და საკუთარ ინიციატივას წარმოადგენს იუსტიციის სამინისტრო. ამასთან, განსხვავებული მოსაზრებები აქვთ არასამთავრობო ორგანიზაციებსაც.
“გადავწყვიტეთ ჩვენი ინიციატივა სამუშაო რეჟიმში კიდევ ერთხელ გავიაროთ და ყველასთვის მისაღებ ვერსიაზე შევჯერდეთ”, – განმარტა კორძაიამ.
იუსტიციის სამინისტროში აღნიშნული დოკუმენტი, რომელიც საკანონმდებლო წინადადებებსა და ინიციატივებს გულისხმობს, ჯერ-ჯერობით მუშავდება და საჯარო არაა. რაც შეეხება ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცის, რომლებსაც ასევე აქვთ თავიანთი წინადადებები და რეკომენდაციები “საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალურად დაცვის შესახებ საქართველოს კანონთან” დაკვშირებით, აქ განმარტავენ, რომ საჭიროა ცვილებები როგორც კანონპროექტში, ასევე მის სახელწოდებაშიც.
საიას იურისტი, ანა ნაცვლიშვილი “გურია ნიუსთან” იმ ძირითადად თეზისებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომელიც როგორც თვითონ ამბობს, მორალურად გაუმართლებელია.
“აღნიშნული კანონპროექტის ძირითადი არსი მდგომარეობდა იმაში, თუ როგორ უნდა მოხდეს კომპენსაციის გამოთვლა და მათ შესთავაზეს პარლამენტს, რომ ზიანის განსაზღვრა განაცდური ხელფასით მომხდარიყო. მაგალითად, თუ ადამიანი 3 თვის მანძილზე იყო გადასახლებული, ან თავისუფლება ჰქონდა შეზღუდული, ამ პერიოდში რა ხელფასიც უნდა აეღო, იმ თნხის ექვივალენტი ლარში გაიცემოდა კომპენსაციად. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ განაცდური ხელფასით ანაზღაურება გაუმართლებელია რამდენიმე მიზეზის გამო:
1. მორალური მიზეზი. ანუ, ფაქტიურად გამოდის, რომ თავისუფლების შეზღუდვა და ის მთელი რიგი უფლებების დარღვევა, რისი მსხვერპლნიც ეს ადამიანები გახდნენ, დაიყვანეს მიუღებელ შემოსავლამდე. ეს მორალურად გაუმართლებელია. გამოდის რომ, ადამიანის უფლებებს ჩვენ ვაფასებთ იმდენად, რამდენსაც ეს ადამიანი გამოიმუშავებს.
2. შესაძლოა ამგვარმა მიდგომამ მსხვერპლებს შორის გარკვეული უთანასწორობა წარმოშვას. მიუხედავად იმისა, რომ ლევან ბერძენიშვილმა კომიტეტის სხდომაზე აღნიშნა, რომ საბჭოთა კავშირში მეტ-ნაკლებად ყველას ერთნაირი ხელფასი ჰქონდაო, მაინც იყო განსხვავებები. ამას ემატება კიდევ ერთი პრობლემა, შესაძლოა ის პირი, რომელსაც ნაკლები ანაზღაურება ჰქონდა, უფრო მძიმე რეპრესიის მსხვერპლი იყო, ვიდრე ის, ვინც მეტს გამოიმუშავებდა. ამ განსაზღვრებით კი გამოდის, რომ ასეთ ადამიანებს ნაკლებ კომპენსაციას მისცემენ.
3. ეს საკითხი მარტო შიდა კანონმდებლობით არ რეგულირდება. არსებობს საკმაოდ მკაფიო საერთაშორისო სტანდარტებია. ამ შემთხვევაში ჩვენ გაეროს მიერ მიღებულ ძირითად პრინციპებს ვეყრდნობით, სადაც მორალური ზიანი, განაცდური ხელფასი, დაკარგული შესაძლებლობა და ა.შ. ცალკე კომპენსირებას ექვემდებარება. ეს კანონპროექტი კი ამ ყველაფრის აღრევას ახდენს, რაც კონცეფტუალურად საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით გაუმართლებელია.
4 . ადამიანების ნაწილი საერთოდ არ მუშაობდა მაშინ, როცა თავისუფლების შეზღუდვას დაექვემდებარნენ. რიგ შემთხვევებში ადამიანებს უმაღლესი სასჯელი, დახვრეტა მიუსაჯეს. ეს პრინციპი კი არ ითვალისწინებს დახვრეტილი ადამიანების განსხვავებას სხვა ადამიანებისგან. რადგანაც სიცოცხლე ყველაზე მაღალი ღირებულებაა, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ასეთ ადმიანებს კანონმა მაღალი კონპენსაცია უნდა მიანიჭოს”, _ განმარტავს ნაცვლიშვილი.
საიას აღნიშნულთან დაკავშირებით შემუშავებული აქვს რეკომენდაციები, რომელიც როგორც ორგანიზაციაში აცხადებენ, კანონპროექტის სახით უკვე შეიტანეს საკანონმდებლო ორგანოში.
“ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ობიექტური იქნება თუ კომპენსაციის ოდენობა თავისუფლების შეზღუდვის ხანგრძლივობას დაუკავშირდება. მაგალითად, თუ ადამიანს 2 თვე შეეზღუდა თავისუფლება, მისი წარმომადგენელი ამ პერიოდის პროპორციულ კომპენსაციას მიიღებს. თუმცა, ჩვენ ვაწესებთ მინიმალურ და მაქსიმალურ თანხებს, რომლებიც შემდეგნაირად განისაზღვრება – არანაკლებ 2 000 და არაუმეტეს 10 000 ლარისა”, _ ამბობს “გურია ნიუსთან” საისა იურისტი ანა ნაცვლიშვილი.
მისივე თქმით, იმ შემთხვევაში, თუ შეუძლებელია ადამიანის რეპრესიაში ყოფნის წლების დადგენა, ის მიიღებს კონკრეტულ თანხას, რომელიც 5 000 ლარს შეადგენს. ხოლო იმ პირების წარმომადგენლები, ვინც სასჯელის უმაღლეს დონეს – დახვრეტას დაექვემდებარნენ, ან პოლიტიკურ რეპრესიაში ყოფნის დროს გარდაიცვალნენ, მიიღებენ 10 000 ლარს.
იურისტის თქმით, მნიშვნელოვანია კანონმა თვითმმართველობის ორგანოებს დაკისროს ვალდებულება – საქართველოში მასობრივი დახვრეტის ადგილებში, რეპრესირებულ პირთა უკვდავსაყოფად გახსნან მემორიალები. ასევე, საზოაგდოებრივ მაუწყებელს დაევალოს საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლება როგორც საბჭოთა პერიოდის რეპრესირების შესახებ, ასევე ამ კანონის ინფორმირებაზე. გაირკვეს სიმართლე მსხვერპლებთან მიმართებაში და ეს სიმართლე საზოგადოებისთვის ცნობილი გახდეს.
“ჩვენ ამ კანონში არამხოლოდ შინაარსობრივ ცვლილებებს ვითხოვთ, არამედ მისი სახელწოდების შეცვლასაც. კანონს ჰქვია “საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალურად დაცვის შესახებ საქართველოს კანონი”. ჩვენი წინადადება ითვალისწინებს, რომ კანონს ეწოდოს “საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარების, მათი სოციალურად დაცვისა და კომპენსაციის შესახებ აკნონი”.
სოციალური დაცვა, როგორც ცნება, კომპენსაციისაგან განსხვავდება. სოციალური დაცვა მეტ-ნაკლებად სახელწმიფოს კეთილი ნებაა. მაშინ, როცა კომპენსაციაზე ვსაუბრობთ, ეს უკვე სახლემწიფოს ვალდებულებაა. ამიტომაც, ჩვენი სურვილი იყო, რომ კანონის სათაურმა ამ კანონის შინაარსი ნათლად გადმოსცეს”, _ ამბობს “გურია ნიუსთან” საუბრისას ნაცვლიშვილი.
ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია იმედს გამოთქვამს, რომ აღნიშნულ კანონპროექტზე მუშაობისას იუსტიციის სამინისტრო მათთან ითანამშრომლებს, ისევე როგორც კანონპროექტის ავტორები.
