საახალწლო ტრადიცები… საახალწლო ნაძვის ხე და აგუნას გადაძახილი _ ამის შესახებ ოზურგეთის მუზეუმის ფონდის მცველი, მანანა ლომაძემ გვესაუბრა.
საახალწლო ნაძვის ხე
_ ყველა დღესასწაულს დამახასიათებელი ტრადიციები და რიტუალები უკავშირდება, ამ მხრივ ჩვენში განსაკუთრებით გამორჩეული ახალი წლის დღესასწაულია, რომელსაც ახალი სტილით 1 იანვარს ვეგებებით. საქართველოში ახალ წელს ორჯერ ახალი და ძველი სტილით ვზეიმობთ, რაც შეესაბამება იულუსისა და გრიგორიანულ კალენდრებს.
ახალი წლის დღესასწაულისათვის ყველა ოჯახში დგამენ ნაძვის ხეს, რომელიც უფრო საშობაო ატრიბუტია. საინტერესოა ამის შესახებ არსებული გადმოცემა… როდესაც მაცხოვარი იშვა, მას მთელმა სამყარომ სცა თაყვანი ანგელოზები უგალობდნენ, მწყემსებმა თაყვანი სცეს, მოგვებმა ძღვენი მიართვეს. მართალ იოსებს სურდა გამოეხატა თაყვანისსცემა ახალშობილი ქრისტეს მიმართ და რადგან ღარიბი დურგალი იყო, ბევრი საშუალება არ ჰქონდა, პატარა ნაძვი მოჭრა და ახალშობილ ქრისტეს მიართვა. ნაძვის ხე ზეციდან გარდამოსილი ვარსკლავებით მოირთო, თავზე კი ერთი დიდი ვარსკლავი დაადგა. სწორედ ამ გადმოცემას უკავშირდება ნაძვის ხის დადგმის და მორთვის ტრადიცია, ნაძვი მარად მწვანე მცენარეა მწვანე ფერი მარადიულობისა და სიცოცხლის ხედაა მიჩნეული, ამიტომაც მოხდა მისი დაკავშირება მაცხოვრის შობის დღესასწაულთან.
ნაძვის ხის გვერდით თავი დაიმკვიდრა ქართულმა ჩიჩილაკმა, იგი ძველით ახალი წლიდან, გურული კალანდობიდან მომდინარე ატრიპუტია. ჩიჩილაკი რიტუალური ნივთია, ძველად საქართველოში, მას ყველა ოჯახში დგამდნენ, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში. თხილის ხისაგან დამზადებული ჩიჩილაკი მარადიულობისა და ნაყოფიერების ხედ მიიჩნეოდა, მას ხილით, კურკანტელით, სუროს ფოთლებით რთავდნენ. ეს ტრადიცია გურიაში დღემდეა შემორჩენილი, _ განაცხადა მანანა ლომაძემ.
აგუნა
აგუნა საახალწლო და ღვინის დედის-ყურძნის-სიუხვის სიმღერაა. მას კალანდას ბინდისას გადაძახების სახით მღეროდნენ.
მანანა ლომაძე: _ გურულისთვის ყველაზე მეტად „ბედობა და საბრძნილო“ დღე კალანდა – ახალი წელი იყო. ძველად გურული ღრმად იყო დარწმუნებული იმაში,რომ კალანდას რასაც „დაიბედებდა,“ რასაც კი ისურვებდა, იმითი მთელ წელიწადს მეორე კალანდამდე იქნებოდა. ამიტომ შუაღამიდან იწყებოდა და მთელი დღე სურვილ-ნატვრით იყო გადაქცეული. ეს გრძლდებოდა ექვსი დღე მაინც, ,“ნათლისღებამდე“
…სურვილების გამოთქმას ოჯახის წევრები იწყებდნენ ალიონზე-დალოცვისას, სადილზე და ბინდისას, აგუნას გადაძახების დროს. მუდამ სტუმრისა და „ჯარიანობის“ მოყვარე გურული კალანდა დღეს მეზობლებს მოწყდებოდა, ის სასტიკად იცავდა ოჯახურ კარჩაკეტილობას, ალბათ,მისი რწმენით, ამით კერძო საკუთრების განმტკიცებას უწყობდა ხელს. კალანდას ყველაფერი ოჯახური იყო, ნატვრა და სურვილი მხოლოდ და მხოლოდ ოჯახს ეხებოდა, ეზოს არ გაცილდებოდა. გურული მდიდრდებოდა ოჯახის საკეთილდღეო სურვილებით: კაცის სულით, ჯანღონით, ყოველივე „საყოლით“, ხოლო ღვინოს, მარანს, ვაზსა და მის ნაყოფს საღამოსთვის შემოინახავდა. დაბინდებისას, მამრობითი ოჯახის წევრები დიდი და პატარა მარანზე მიიტანდნენ გობს, რომელზედაც ეწყო ღორის თავი, სააგუნე ხაჭაპური და ერთი დოქი ღვინო. ოჯახის უფროსი შუა მარანში, ჭურის თავზე გობს დადგამდა, „სამ ღერ“ შინ ჩამოქნილ წმინდა სანთელს ( სიგრძით 6-8სმ) გობის სხვადასხვა კუთხეში სიმეტრიულად მიამაგრებდა და ,,მოუკიდებდა”, გობს სამჯერ წაღმა შემოატრიოლებდა და ღმერთს ხმამაღლა შესთხოვდა : ,,მშვიდობის წელიწადი გაუთენოს მის ოჯახს, მისცეს უხვი მოსავალი ღვინის და ყოველგვარი ,, ნამუშევრის” … სასმისით დალევდა ღვინოს, ზედ დააყოლებდა ხაჭაპურს და ღორის თავიდან ჩამონათალს _ ერთ ლუკმას , სასმისს უფროსობის კვალობაზე სხვას გადასცემდა. თითოეული დალოცვის შემდეგ ღვინოს გადაჰკრავდა და სხვას გადასცემდა. დანაყრების შემდეგ იწყებოდა აგუნას გადაძახება _ აგუნას სიმღერა, მიდიან საწნახელთან, ყველას ხელში აქვს ან კომბალი-ყურძნის ჩასაჭყლეტი ურო, ცული, ნაჯახი, მსხვილი ,„ტუკი”. საწნახლის გარშემო ჩაირაზმებიან და მოიმარჯვებენ ,,იარაღს”. გადამძახებელი ძლიერ ხმამაღლა მღერის:
აგუნა, აგუნა გადმეიარე_ბახვი , ასკანა, გადმოიარეეე…
დანარჩენები ბანს შესძახებდნენ: ხო-ხო-ხო-ხო-ხო – იო და რიტმულად ურახუნებდნენ საწნახელს…
გადამძახებელი განაგრძობს:
ჩვენს მამულში ყურძენიო, სხვის მამულში ფურცელიო!
ბანები:
ხო-ხო-ხო-ხო და იო-იო!
გადამძახებელი:
ჩვენს ქალებს ჩერია-კვირისთავიო, მტრის ქალებს “ჩხირი” და ვირის თავიო.
ბანებიც უბანებდნენ…
გადამძახებელი ზურგზე “მოიკუტურებს” პატარა ვაჟს, ჩამოეკიდება ხელით ვაზს, (ამით მან ისურვა ვაზსაც ისეთივე მძიმე მტევნები მოესხა, როგორც მას კიდია ზურგზე) და გადასძახებს, გადაიმღერებს:
ჩვენს მამულში გოდორ-გოდორიო, სხვის მამულში კიმპალ, კიმპალიო.
ბანებიც უდასტურებენ.
ეს სიმღერა გადაძახება თითქმის ერთ საათს გრძელდებოდა-მთელი კუთხე-მიდამო, მთელი გურია აგუნას განგაშით იყო მოცული. ახლო მეზობლები სიმღერას ერთი-მეორეს აცლიდნენ, ერთიმეორეს ყურს უგდებდნენ. ერთი რომ ერთ მუხლს იმღერებდა, მეორეს იმღერებდა მეზობელი, ამრიგად, სიმღერა, რახუნი, ბანი, რიტმული და ჰარმონიული გახლდათ.
ავტორი
