“ჩემი ბებია”

XX საუკუნის 20-იან წლებში ქართული კულტურის მოღვაწეთა ერთი ნაწილი გერმანულმა ექსპრესიონიზმმა გაიტაცა. ამ მიმდინარეობის გავლენა იგრძნობოდა ლიტერატურასა და თეატრში, მან შეაღწია კინოშიც. მისი ერთ-ერთი ყველაზე თვალსჩინო მაგალითია კოტე მიქაბერიძის სარეჟისორო დებიუტი ფილმი ,,ჩემი ბებია” (1929) ფილმს საფუძვლად დაედო გიორგი მდივნის, სიკო დოლიძისა და კოტე მიქაბერიძის ორიგინალური სცენარი. ფილმის სათაურში გამოყენებული სიტყვა “ბებია” იგულისხმებოდა არა პირდაპირი, არამედ გადატანითი მნიშვნელობით, რადგან მაშინ ასეთი მეტსახელით მოიხსენიებდნენ ადამიანს, რომელიც ვინმეს რაიმე საქმეში დახმარება ან პროტექციას გაუწევდა. მთავარი გმირი, რომელსაც დაითხოვენ სამსახურიდან, მოიძიებს “ბებიას”, ვინც დაჰპირდება სამუშაოზე მოწყობას, მაგრამ, საბოლოოდ, გააცურებს და ანტირეკლამას გაუწევს. ეს სატირული კომედია ჩაფიქრებული იყო, როგორც ბიუროკრატიის საწინააღმდეგო აგიტპროპფილმი (სააგიტაციო-პროპაგანდისტული). ,,აგიტპროპფილმის” მეთოდით დადგმული სურათები ერთმანეთს ტყუპებივით წააგავდა, როგორც ჰემინგუეი ამბობდა, ყველა უნიჭო ერთნაირად წერს, ხელწერაც კი ერთნაირი აქვთ. ჰოდა, ყველა ეგენი გამოირჩეოდნენ ილუსტრატიულობით, სქემატიზმით, უვარგისი დრამატურგიით, მსახიობთა უნიჭო თამაშით, ყალბი პათოსითა და პათეტიკით. ეკარნებს მიაწყდა უსახური, მოსაწყენი და უსიუჟეტო აგიტაციური ფილმების მთელი ნაკადი.

,,ჩემი ბებია” ნათელი წერტილია ამ კინემატოგრაფიულ ჭაობში. კოტე მიქაბერიძე თამამად ილაშქრებს და დასცინის საბჭოთა სახელმწიფო აპარატის გადაგვარებას, მის ბიუროკრატიზმს, არაეფქტურობას, პარაზიტულობას და ეს კეთდება კინოავანგარდის ენაზე ცოცხლად, ერთი ამოსუნთვით. ეს ნამდვილი სატირული ფანტასმაგორიაა, აბსურდის თეატრი, შავი იუმორი, გაცოცხლებული კარიკატურა, პირქუში გროტესკი, რომელიც არავის დატოვებს გულგრილს. ,,ჩემი ბებია” ჩვეულებრივი გაგებით კი არ არის სატირა, ეს მთლიანი ნეგაციაა _ სოციალური წყობის მანკიერ მხარის მამხილებელი, მიმართული თვით არსის წინააღმდეგ”. რად ღირს თუნდაც სცენები, სადაც სამსახურში მყოფი კაცი აფურთხებს ტარაკანს და მარჩიელობს, უყვარს თუ არა იგი მის გულის სწორს. როგორც იქნა ფურთხი მოხვდება ტარაკანს და კაცი სიხარულით დაასკვნის, რომ უყვარს. იქვე ზის კაცი და მბეჭდავ გოგოს ეარშიყება – ესვრის მას ქაღალდის თვითმფრინავებს. მაგრამ გოგო უარს ეტყვის, მაშინ კაცი ამოიღებს პისტოლეტს და საფეთქელში გასროლით თავს იკლავს. ეს ყველაფერი ხდება ცუკერების ფილმებამდე 40 წლით ადრე…  სტილისტურად ფილმი უფრო ახლოს დგას მარჯანიშვილისა და ახმეტელის ექპრესიონისტულ სცენურ წარმოდგენებთან, ვიდრე გერმანულ ექსპერესიონიზმის სურათებთან.  ,,სარკასტულად გონაბამხვილური და გაბედული შეტევა ბიუროკრატიული გადახრის ქართული სახესხვაობაზე, რომელიც ცნობილია, როგორც პროტექციონიზმი”, წერდა ავტორი ენდრიუ ჰორტონი. 

ფილმში გამოყენებული ტრიუკები და გეგები გაკეთებულია დახვეწილი გემოვნებით, რიტმის გრძნობა არ ღალატობს რეჟისორს. მისი შმაგი, უსაზღვრო ფანტაზია თითქოს და ვერ ეტევა მხატვრული სამსახიობო ფილმის ჩარჩოებში და ამიტომაც მან, პირველად ქართული კინოს ისტორიაში გამოიყენა ანიმაცია, რომელიც ორგანულად შეერწყა ფილმის ქსოვილს, ასევე გამოყენებულია რაპიდ გადაღება,  რაც იშვიათობა იყო მაშინდელ მსოფლიო კინემატოგრაფში. აქაც კინორეჟისორი ამერიკული კინოს გავლენის ქვეს იმყოფება, რაც სხვადასხვა დეტალებში გამოიხატება – იქნება ეს მთავარი გმირის მეუღლის ჩარლსტონის მაგვარი ცეკვა, თუ თავად გმირი (ა. თაყაიშვილი), რომელიც ამერიკელ კომიკოსს ჰაროლდ ლოიდს წააგავს.

როდესაც ფილმი ეკრანზე გამოვიდა, მან დიდძალი მაყურებელი მიიზიდა, მაგრამ ხელისუფლების ბრძანებით, რამდენიმე დღეში იგი მოხსნეს გაქირავებიდან, ,,ჩემი ბებიის” ჩვენება საბჭოთა კავშირში აიკრძალა, ანტისაბჭოთა სურათი –,,საბჭოთა სისტემის ლპობის ტროცკისტული მიდგმომის” საბაბით – ასეთი ვერდიქტთ დაიწუნეს ის ცენზორებმა. ფილმში სახელმწიფოს მართვის მთელი სისტემა ნაჩვენებია როგორც აბსურდი, სადაც ყველაფერს წყვეტს ,,ბებია” ბანჯგვლიანი ხელის სახით. ეს, რა თქმა უნდა, მაღალ ეშელონებში შეუმჩნეველი არ დარჩებოდათ, მით უმეტეს, რომ 1929 წელს ჯერ კიდევ არ იყო დასრულებული ბრძოლა მემარცხენე ოპოზიციასთან, რომლებიც XV ყრილობაზე გარიცხულნი იყვნენ ბოლშევიკური პარტიიდან. იმავე წელს ლევ ტროცკი, სტალინის უმთავრესი მტერი, გაძევებულ იქნა ქვეყნიდან. 1922 წლიდან მოყოლებული ქართველი ბოლშევიკების დიდი ნაწილის (რომლებიც ასე ხელგაშლილნი მიუძღოდნენ რუსებს), ილუზიებიც საპნის ბუშტივით გასკდა – ბოლშევიკური, კომუნისტური პრინციპები, შიდაპარტიულ დემოკრატიაზე, ერთა თვითგამორკვევასა და ეროვნულ სუვერეენიტეტზე არათუ ფიქცია აღმოჩნდა, არამედ მათზე საუბარი და დაყრდნობა უკვე პარტიის წინაშე დანაშაულადაც იქცა. ის ვინც პარტიის კურსს არ იზიარებდა ,,ნაციონალისტ-უკლონისტებად” მონათლეს.  საქართველოში მაშინ ბლომად იყვნენ ეს უკლონისტები: ბუდუ მდივანი, სერგო ქავთარაძე, ფილიპე მახარაძე, კოტე ცინცაძე და მრავალი სხვა. როგორც ირკვევა, `უკლონისტები~ ქართული ინტერესების გატარებას ცდილობდნენ: სურდათ ქართული ფული მოეჭრათ, ყოფილიყვნენ დამოუკიდებელნი (ან ნახევრად დამოუკიდებელნი) საგარეო ურთიერთობებში, ქართული კულტურული ფასეულობების შენახვასა და გადარჩენაში. უნდა აღინიშნოს, რომ სწორედ ამ ე. წ. `უკლონისტების~ დამსახურებაცაა ის, რომ საქართველო რესპუბლიკის სახით შეუერთდა რუსეთს და არა ავტონომიის სახით, რაც სტალინს და ორჯონიკიძეს სურდათ. მაგრამ ყველა უკლონისტის გზა თითქმის ერთნაირად დამთავრდა: დახვრეტით ან საუკეთესო შემთხვევაში გადასახლებით. დროზე უნდა ეფიქრათ, სანამ ბოლშევიკებს ჩაეხუტებოდნენ…

კოტე მიქაბერიძე მაშინ გადაურჩა რეპრესიებს, მაგრამ 1956 წელს 9 მარტს დატრიალებული ხოცვა-ჟლეტის მოწმე კოტე მიქაბერიძე ,,ეს აღმოსავლური რელიგიების მიმდევარი, ნირვანის მოტრფიალე –აჯანყდა. მძაფრი წერილით უპასუხა სისხლიან გასროლებს. უმალვე დააპატიმრეს და რამდენიმე წელი ციხეში ამყოფეს”. ციხიდან გამოსული დრო და დრო ოდეკოლონს ისხურებდა – ციხიდან გამოყოლილ სუნს იგერიებდა თურმე.

,,ჩემი ბებიის” ხელახალი აღდგენა და წარმატებული დემონსტრირება საბჭოთა კავშირის, ისე საზღვარგარეთის კინოთეატრებსა და კინოფესტივალებზე, მხოლოდ 38 წლის შემდეგ გახდა შესაძლებელი. უცხოელი სპეციალისტები გაკვირვებულნი დარჩნენ კოტე მიქაბერიძის ნამუშევრით, ისინი არ მოელოდნენ, რომ 20-იან წლების საბჭოთა კინემატოგრაფში ასე ვინმე თუ აზროვნებდა.