დღევანდელ წერილში ერთი საუკუნით უკან დავბრუნდებით და იმდროინდელ მსოფლიო ფეხბურთზე, ასევე – 1930 წელს ჩატარებულ პირველ მუნდიალზე ვისაუბრებთ.
ზუსტად 92 წელი გვაშორებს იმ დროს, როდესაც ურუგვაის დედაქალაქ მონტევიდეოში ფეხბურთელთა პირველი მსოფლიოს ჩემპიონატი ჩატარდა. ამ ტურნირს წინ უსწრებდა დღეისათვის მთელ პლანეტაზე ისეთი გავლენიანი სპორტული ორგანიზაციის ჩამოყალიბება, როგორიც ფიფაა. ის 1904 წლის 21 მაისს დაარსდა. მის პირველ პრეზიდენტად ეროვნებით ფრანგი, რობერ ჰერენი აირჩიეს. იმხანად, ჰერენი საფრანგეთის ფეხბურთის ფედერაციის პრეზიდენტიც იყო და პარალელურად, სპორტული გაზეთი “ლე მატინის” საფეხბურთო მიმომხილველად მუშაობდა. გარდა ამისა, ფიფა–ს პირველი ხელმძღვანელი დიპლომირებული ინჟინერიც გახლდათ.
რობერ ჰერენმა პირველმა გამოთქვა მსოფლიო ჩემპიონატის ჩატარების იდეა, თუმცა მისი პრეზიდენტობის პერიოდში ამ გეგმის განხორციელება ვერ მოხერხდა.
1905 წელს ფიფა–ს კონგრესზე ჰოლანდიელმა კარლ ანტონ ჰირშმანმა, საკლუბო ჩემპიონატის ჩატარების იდეა წამოაყენა. შეჯიბრებაში მონაწილეობა ინგლისის, შოტლანდიის, უელსის, ჩრდილოეთ ირლანდიის, ბელგიის, საფრანგეთის, ჰოლანდიის, ესპანეთის, იტალიის, ავსტრიის, შვეიცარიის, უნგრეთის, დანიის, გერმანიისა და შვედეთის საფეხბურთო კლუბებს უნდა მიეღოთ. განაცხადების შეტანის ბოლო ვადად 1905 წლის 31 აგვისტო დაასახელეს.
სამწუხაროდ ამ შეჯიბრებაში მონაწილეობის სურვილი არც ერთი ამ ქვეყნების წარმომადგენელს არ გამოუთქვამს.1906 წლის 4 ივნისს გამართულ ფიფა–ს კონგრესზე, ამ ორგანიზაციის ახალ პრეზიდენტად ინგლისელი დანიელ ბერლი ვულფოლი აირჩიეს. ის მსოფლიო საფეხბურთო ცენტრად ინგლისს მიიჩნევდა და ამიტომ საერთაშორისო საფეხბურთო ტურნირების იდეით გატაცებული ნამდვილად არ იყო.
1918 წლის 24 ოქტომბერს ვულფოლი გარდაიცვალა. ახალი პრეზიდენტი 1921 წლის 1 აპრილს აირჩიეს. ეს პიროვნება ფრანგი ჟიულ რიმე აღმოჩნდა. სწორედ რომ რიმემ შეძლო მსოფლიოს ჩემპიონატის იდეის ხორცშესხმა, რითაც უკვე მომავალში საკუთარი სახელი სამუდამოდ უკვდავყო.
ჟიულ რიმე ძალიან გონივრულ საფეხბურთო პოლიტიკას ატარებდა. ის გრძნობდა, რომ დამდგარი იყო დრო, როდესაც დიდი საერთაშორისო შეჯიბრების ჩატარება უკვე შეიძლებოდა.ჟიულ რიმემ და მისმა მემკვიდრე ანრი დელონმა ახალი იდეა ფიფა–ს 1926 წლის კონგრესზე წამოაყენეს. გადამწყვეტი ნაბიჯი 1928 წლის 28 მაისს გადაიდგა. ამ დღეს, ამსტერდამში შეკრებილმა დელეგატებმა ხმათა უმრავლესობით (27 ხმა ხუთის წინააღმდეგ) მსოფლიო თასის გათამაშების გადაწყვეტილება მიიღეს. გადაწყდა, რომ პირველი მუნდიალი 1930 წელს ჩატარდებოდა. ამ ჩემპიონატის მომავალი მასპინძლის ვინაობა კი 1929 წლის 18 მაისს, ბარსელონაში ჩატარებულ ფიფა–ს კონგრესზე მიიღეს. კანდიდატურები ხუთმა ევროპულმა (იტალია, შვედეთი, ჰოლანდია, უნგრეთი, ესპანეთი) და ერთმა სამხრეთამერიკულმა (ურუგვაი) ქვეყანამ წამოაყენა. საბოლოოდ ურუგვაიმ გაიმარჯვა.
იმ დროს ურუგვაული ფეხბურთის ავტორიტეტი მაღალი იყო. მათ საფეხბურთო სამყარო 1924 და 1928 წლის ოლიმპიურ თამაშებზე მოხიბლეს. 1930 წელს ურუგვაი თავისი დამოუკიდებლობის 100 წლისთავს აღნიშნავდა. ამ შეჯიბრების პატივსაცემად მასპინძლებმა ახალი სტადიონი – “სენტენარიო” ააშენეს და საკუთარ თავზე აიღეს ყველა სტუმრის საცხოვრებელი ხარჯები.
სამხრეთ ამერიკაში პირველობის გამართვის იდეამ ყველა ევროპელი ვერ მოხიბლა. მათ მსოფლიო ჩემპიონატში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს. ასე დარჩა ურუგვაის მუნდიალი მხოლოდ 13 გუნდის ამარა.ჯილდო – ჟიულ რიმეს სახელობის თასი – ფრანგი ოქრომჭედელის, ანრი ლაფლიორის ნახელავი გახლდათ. ეს იყო 30 სმ–ის სიმაღლისა და 4 კგ–ზე მეტი წონის ოქროს სტატუეტი და გამარჯვების ქალღმერთ ნიკეს გამოხატავდა. 40 წლის შემდეგ ის საბოლოოდ ბრაზილიელებმა დაისაკუთრეს.
ჩემპიონატის ჩატარების ვადები ახლოვდებოდა. ევროპელები მასპინძლებს მგზავრობის თანხების გადახდასაც სთხოვდნენ. ჟიულ რიმემ მოახერხა და საზღვაო ხომალდში ოთხი ევროპული ნაკრები – საფრანგეთი, იუგოსლავია, რუმინეთი და ბელგია მოათავსა. იმ დროისათვის ისინი ევროპის უძლიერესი გუნდები არ იყვნენ. ყველაზე დიდი იმედგაცრუება კი ინგლისის ნაკრების უარი გამოდგა.
1930 წლის 29 ივნისს საოკეანო ლაინერი “კონტე ვერდე” რიო დე ჟანეიროს სანაპიროს მიადგა. ევროპულ ნაკრებებს ბრაზილიის ეროვნული გუნდიც შეუერთდა და გემიც მონტევიდეოსაკენ დაიძრა. ურუგვაი სტუმრებს ეკონომიკური კრიზისით შეხვდა. დამთავრებული არ იყო “სენტენარიოს” მშენებლობაც, რომელიც მწყობრში ჩემპიონატის დაწყებიდან მეხუთე დღეს ჩადგა.
ოთხი ევროპული გუნდი და ბრაზილიის ნაკრები შეუერთდა პერუს, აშშ–ის, არგენტინის, ბოლივიის, ჩილეს, მექსიკის, პარაგვაისა და ურუგვაის გუნდებს. პირველობა გაიხსნა 1930 წლის 13 ივლისს, საფრანგეთისა და მექსიკის ნაკრებების შეხვედრით.“მუნდიალი-1930”-ის ფინალში ერთმანეთს მასპინძლები და არგენტინელები შეხვდნენ, რომელიც ურუგვაელთა გამარჯვებით დასრულა. ბელგიელმა მსაჯმა იოჰანეს ლანგენუსმა საბოლოო შედეგი – 4: 2 დააფიქსირა და ნიკეს თასიც სამხრეთამერიკელთა კაპიტანს, ხოსე ნასასის გადასცა. გამარჯვების დღესასწაული მონტევიდეოს ქუჩებში რამდენიმე დღეს გაგრძელდა. 31 ივლისი კი ქვეყნის პრეზიდენტის ბრძანებულებით, ეროვნულ დღესასწაულად გამოცხადდა.
სტატისტიკის მოყვარულებს ვთავაზობთ პირველ მსოფლიო ჩემპიონატზე დაფიქსირებულ რამდენიმე საინტერესო მოვლენას:
1. მსოფლიო ჩემპიონატების ისტორიაში პირველი გოლი ფრანგმა ლუსიენ ლორანმა გაიტანა – ადგილობრივი დროით 15 საათსა და 20 წუთზე.
2. პერუელი გალინდო პირველი ფეხბურთელია, ვინც მსოფლიო ჩემპიონატზე გააძევეს მოედნიდან. ეს მოხდა პერუ–რუმინეთის მატჩის დროს.
3. მსოფლიოს პირველი ჩემპიონატის ბოლო გოლი ურუგვაელმა ექტორ კასტრომ გაიტანა. კასტრო ხეიბარი იყო – ცალხელა თამაშობდა ფეხბურთს.
4. ურუგვაის ჩემპიონატი ერთადერთი იყო, რომელზეც არ გამოვლენილა მესამე ადგილოსანი – მაშინ მატჩი მესამე ადგილისათვის ჯერ არც კი იყო ჩაფიქრებული. ფიფა–ს ოფიციალურ ბიულეტენში, რომელიც 1984 წელს გამოვიდა, მითითებულია, რომ 1930 წლის მსოფლიოს ჩემპიონატზე მესამე ადგილისათვის იუგოსლავიისა და აშშ–ის ნაკრებები შეხვედრიან, სადაც ბალკანელებს უმარჯვიათ – 3:1. ამგვარი შეხვედრა მართლაც გაიმართა, ოღონდ არა ურუგვაის მსოფლიოს ჩემპიონატზე. ეს ერთ–ერთი ოლიმპიური თამაშების საფეხბურთო მატჩის ანგარიშია. ანუ ზოგჯერ ფიფაც ცდება.
5. 1930 წლის პირველობის ყველა შეხვედრა ურუგვაის დედაქალაქ მონტევიდეოში ჩატარდა.
6. ამერიკელმა ბრედ ჰეიტნოულდმა შეასრულა პირველი ჰეთ–თრიქი მსოფლიოს ჩემპიონატების ისტორიაში. მან სამი გოლი პარაგვაის ნაკრებს გაუტანა.
7. ამ ჩემპიონატზე აკრძალული იყო ფეხბურთელთა შეცვლა. გამონაკლისი იყო მეკარე. თუმცა, პირველი შეცვლა მსოფლიოს ჩემპიონატებზე მაინც ურუგვაიში დაფიქსირდა – დემეტრიოს ნეირა მე-80 წუთზე შეცვალა როდრიგეს ლისარდო ნეუმ.
ავტორი
