ყარაბაღის კონფლიქტი – საქართველოს გამოწვევები და საფრთხეები

,,ბოლო მდგომარეობით, აზერბაიჯანის მხარემ განავითარა შეტევა სამხრეთის ფრონტზე, ძირითადად ირან–აზერბაიჯანისა და სომხეთ–აზერბაიჯანის მიმართულებით, გავიდა ამ საზღვარზე, ერთი ეს არის მნიშვნელოვანი და მეორე მნიშვნელოვანია ის, რომ გააფართოვა დაკავებული ტერიტორიები და გავიდა ლაჩინის კორიდორთან. ლაჩინის კორიდორი მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ მისი საშუალებით ხდება სომხეთისა და ყარაბაღის ერთმანეთთან დაკავშირება. თუ ლაჩინის კორიდორი ჩაჭრა აზერბაიჯანმა, გამოდის, რომ მას შეეძლება ჩაუჭრას მომარაგების არხები ყარაბაღს, ასევე  ჩრდილოეთიდანაც, საიდნაც  ხდება შეტევა. იქაც უსაფრთხო არ არის, იქაც არის კიდევ ერთი დამაკავშირებელი გზა ყარაბაღსა და სომხეთს შორის, მაგრამ ახლა საინტერესო ის არის, რომ უკვე გეოგრაფიულად მთაგორიანი ადგილია, აქ კი ბრძოლა ადვილი არ იქნება, აქ უშუალოდ მთიანი ყარაბაღის ტერიტორია იქნება. ვაშინგტონში ჩანიშნულ შეხვედრებზე თუ ვერ მოხერხდა შეთანხმების მიღწევა, რაღაც კომპრომისზე დათანხმება, მაშინ უნდა ველოდოთ ამ ადგილებში მეორე ეტაპის დაწყებას კონფლიქტის, რომელიც უშუალოდ გადაინაცვლებს მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიაზე.

_ ფაშინიანმა განაცხადა, რომ მოლაპარაკების გამართვას აზრი არ აქვს, ეს არის სისულელე.

_  ეს, მაშინ თქვა, როცა მოსკოვში ლავროვის პატრონაჟით გაიმართა ორი ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრა.  როგორც ჩანს იმ შეხვედრაზე ვერ მიაღწიეს შეთანხმებას. რა თქმა უნდა, სავარაუდოდ აზერბაიჯანული მხარე მოითხოვდა სომხური სამხედრო ძალების გაყვანას ყარაბაღის ტერიტორიიდან, რაზეც არ თანხმდებოდა სომხური მხარე. ვფიქრობ, რომ აქედან გამომდინარე  იყო ის განცხადება გაკეთებული.

_ თუ მოლაპარაკებებით ვერ მოხერხდა სამხედრო კონფლიქტის შეჩერება, აზერბაიჯანს და სომხეთს დღეისთვის რა სამხედრო პოტენციალი აქვთ?

_  ორი ქვეყნის სამხედრო პოტენციალი, რომ შევადაროთ აშკარად ჩანს, რომ აზერბაიჯანს უპირატესობა აქვს რიცხობრივად, ადამიანური რესურსი უფრო მეტი აქვს, მეორე აქვს სამხედრო ტექნიკური შესაძლებლობები, რაც მას საშუალებას აძლებს იბატონოს ჰაერში, გაბატონებულ მდგომარეობაშია ამ უპილოტო საფრენი აპარატის და დრონების საშუალებით, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. ეს ახალი, უახლოესი ტექნოლოგიებია, განსხვავებით სომხეთის ხელთ არსებული ძველი რუსული შეიარაღებისა, რომელიც მოძველებულია და მისი ეფექტურობა ძალიან მცირეა და მესამე არც თუ ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ეს არის საბრძოლო ფსიქოლოგიური დონე, რომელიც რა თქმა უნდა მიღწეული წარმატებების შემდეგ აზერბაიჯანულ მხარეს ეს უპირატესობაც გააჩნია ანუ სამი სახის უპირატესობა აქვს.

_ სომხეთის მხრიდან განჯის და სხვა აზერბაიჯანული ტერიტორიების დაბომბვა, ხომ არ არის მცდელობა, რომ აზერბაიჯანმა უშუალოდ სომხეთს ტერიტორიებზე განახორციელოს დარტყმები, რომლის შემდეგ რუსეთის ჩარევას გამოიწვევს კონფლიქტში.

 თუ ასეთი მცდელობა იყო, ეს არასწორი იყო, რადგან დავინახეთ, რომ სასურველი შედეგი არ მოყოლია, თან ვხედავთ, რომ ეს დაბომბვები შეწყდა, ალბათ ტექნიკური საშუალებები დაბომბვების ისევ არის, თუმცა  გაჩერებულია. შესაბამისად ვფიქრობ, რომ მხარეებმა დაინახეს,  ეს ჰუმანიტარული განზომილება, რაც ამ კონფლიქტს აქვს. არ ღირს იმად, რომ მშვიდობიანი მოქალაქეები(ქალები, ბავშვები და მოხუცები) იხოცებოდნენ. ეს ყველაზე ცუდი მხარე არის, ყველაზე საშინელი მხარე არის ნებისმიერი ომის, როდესაც მშვიდობიანი მოქალაქეები იხოცებიან.

_ სომხეთის მხრიდან ყარაბაღის დამოუკიდებლ სახელმწიფოდ აღიარების განაცხადი?

სომხეთმა ყარაბაღის დამოუკიდებლობა, რომ აღიაროს, ამით რეალურად არაფერი შეიცვლება. იქ მიმდინარე საბრძოლო მოქმედებებზე გავლენას ვერ მოახდენს.

სამხედრო დანაკარგები,  რაც მას აქვს, საკმაოდ სეროზული დანაკარგებია და ამის კომპენსაციას ვერ მოახდენს ყარაბაღის აღიარება. რეალურად, რასაც ვხედავთ სომხური მხარე ძალიან რთულ სიტუაციაშია, რაც რა თქმა უნდა, ერთგვარად რუსეთის კისერზეც არის.

_ რუსეთის როლი კონფლიქტში?

სომხური მხარის ძალიან რთულ მდგომარეობაშია, ეს რა თქმა უნდა რუსეთზეც არის, რადგან სომხურ მხარეს ქონდა მოლოდინი იმის, რომ რუსეთი ბოლომდე არ გაწირავდა, მაგრამ მეორეს მხრივ არის ფაშინიანის პოლიტიკა, რომელიც რუსული გავლენის შემოღებას ისახავდა მიზნად სომხეთში, აქედან გამომდინარე ვფიქრობ, რომ რუსეთმა დასაჯა ფაშინიანი.

ჯერ არ ვიცით, ყარაბაღში როგორ განვითარდება მოვლენები, ჩაერევა თუ არა რუსეთი, რა იქნება მისთვის რეალურად წითელი ხაზი, მაგრამ რუსეთის მიზანია, ის რომ, ისეთი სიტუაცია შეიქმნას სომხეთში, რომელიც გამოიწვევს ფაშინიანის მმართველობის დასრულებას. ეს მიზანი ცხადად ჩანს, რომელიც სავარაუდოდ დადგება ყველა ვარიანტში, იმიტომ, რომ ტერიტორიები რომელიც დაკარგა, სულაც წინ, რომ ვერ წავიდეს აზერბაიჯანული მხარე, ეს მაინც სერიოზული დანაკარგია ტერიტორიული თვალსაზრისით, ეს კი, სომხურ საზოგადოებაში მტკივნეულად აღიქმება და შემდგომში ამას რეაგირება მოყვება ჩემი აზრით, სერიოზული პრობლემები შეექმნება ფაშინიანს სომხეთში.

ჩვენ ვიცით, რომ რუსეთს ხშირად აწყობს არეულობა, არასტაბილური სიტუაცია, სადაც ადვილად შეძლებს თევზის დაჭერას მღვრიე წყალში. ამიტომ ვფიქრობ, რუსეთს, ერთის მხრივ ეს აწყობს, მეორეს მხრივ აწყობს ის, რომ ორივე მხარეს სამხედრო ტექნიკა უნადგურდება და ისევ რუსული ტექნიკა უნდა იყიდოს და ეს, რუსული ტექნიკის ძალიან დიდ ციფრებზე საუბარი. საუბარია იმაზე, რომ მილიარდ დოლარზე მეტი ღირებულების სამხედრო ტექნიკა განადგურდა და შესაბამისად ისინი, ისევ რუსეთს მიმართავენ ტექნიკის შესაძენად. აქედან გამომდინარე რუსეთის სამხედრო სამრეწველო კომპლექსი იხეირებს. ზოგადად რუსეთი იხეირებს, რადგან ომის შედეგად შეიძლება ორივე მხარე ისე დასუსტდეს, რომ რუსეთის გავლენის ქვეშ ისევ ადვილად მოექცეს. ასე, რომ ბევრი განზომილება აქვს ამ კონფლიქტს. რუსეთის დამოკიდებულებას მხოლოდ ერთი მიზეზი არ განაპირობებს, ამავე დროს აქ გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ იგივე სირიის ჩრდილოეთ ნაწილიდან თურქეთმა ის, ოთხი ბაზა გაიყვანა, რომელსაც ადრე არ თანხმდებოდა. ამიტომ გაჩნდა ეჭვები, ხომ არ არის რაღაც შეთანხმება მიღწეული რუსულ და თურქულ მხარეებს შორის კავკასიასთან და სირიასთან დაკავშირებით. დასავლეთის დამოკიდებულება და როლი როგორი იქნება? მაგალითად  საფრანგეთმა  სომხეთს მხარდაჭერა გამოუცხადა, ამ პოზიციას სხვა ქვეყნებიც ხომ არ გაიზიარებს? 

_ საფრანგეთის პოზიცია გასაგებია, საფრანგეთში დიდი სომხური დიასპორაა და მისი გავლენა მოქმედებს. სხვა ქვეყნებიდან კი, ჯერჯერობით ესეთი მკაცრი და მკაფიო მხარდაჭერა სომხეთის მიმართ არ ჩანს ევროპიდან. ევროპის ქვეყნების უმეტესობა მომხრეა მშვიდობიანი გზით გადაწყდეს კონფლიქტი.

ჯერ არცერთ ქვეყანას არ გაუკეთებია მკაფიო მხარდამჭერი განცხადება არ გაუკეთებია რომელიმე მხარის მიმართ და არც ვფიქრობ, არც მომავალში იქნება აქტიურობა, მაგრამ დავინახეთ, რომ აქტიურობა იყო აშშ–დან პომპეოს განცხადება, თუმცა დავინახეთ, რომ ამ განცხადებებმა რეალურად სიტუაცია არ შეცვალა ფრონტის ხაზზე, არათუ ამ განცხადებებმა, არამედ იმ შეთანხმებებმაც ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე, რომელიც რამოდენიმეჯერ გამოცხადდა, რეალურად შედეგი არ გამოიღო, საბრძოლო მოქმედებები ისევ გაგრძელდა, სამწუხაროდ შეთანხმებებს არანაირი შედეგი არ ჰქონია.

_ თურქეთის მხარდაჭერა აზერბაიჯანს და მისი გავლენა კონფლიქტზე?

_ უკვე გამოიკვეთა თურქეთის მხარდაჭერა და მისი მზარდი როლი და იგივე თანამედროვე დრონები, რომელიც სრულიად ახალი სიტყვაა თანამედროვე საბრძოლო მოქმედებებშიც, რაზეც ყველამ უნდა იფიქროს, იმიტომ, რომ უნდა მოხდეს ყველა სამხედრო სტრატეგიისა და გეგმების ამ  დრონების შესაბამისად, ახალი რეალობის გათვალისწინებით. დღეს ვხედავთ აშკარად, რომ ადამიანი ავტომატით გაუშვა ომში, თითქმის იგივე ტოლფასია, ჯოხით, რომ გაუშვა საომრად, სულ სხვაა რეალობა. ვფიქრობ ქვეყნებმა უნდა დაიწყოს ფიქრი და მათ შორის საქართველომაც უპირველესყოვლისა, როგორ მოხდეს ჩვენი სამხედრო სტრატეგიის და გეგმების გადაწყობა თანამედროვე ამ საშუალებებთან მიმართებაში.

_ ვიცით, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე ჩამოვარდა რამდენიმე უპილოტო საფრენი აპარატი, აქედან გამომდინარე,  როგორი იქნება ყარაბაღის კონფლიქტის გავლენა საქართველოზე და მისი საფრთხეები?

_ საქართველო ნეიტრალურ პოზიციას ინარჩუნებს  და ეს რა თქმა უნდა სწორია იმიტომ, რომ როდესაც ორ მეზობელს ცეცხლი უკიდია, არ იქნებოდა ბრძნული გადაწყვეტილება, რომ ამაზე ნავთი დაასხა. ეს სწორი გადაწყვეტილებაა, მაგრამ მეორეს მხრივ, რაც დროში გაიწელება, ამ ნეიტრალიტეტის შენარჩუნება უფრო ძნელი იქნება, რატომ? იმიტომ, რომ  ჩვენთან ცხოვრობენ როგორც ეთნიკურად სომხური, ისე აზერბაიჯანული წარმოშობის ჩვენი თანამოქალაქეები, რომლებისთვისაც სულერთი არ არის, იქ როგორ განვითარდება მოვლენები. ზოგიერთ მათგანს ორმაგი მოქალაქეობაც აქვს და საბრძოლო მოქმედებებშიც იღებს იქ მონაწილეობას. ამავე დროს არის მთელი რიგი საკითხებისა, რომლებიც გაართულებს რა თქმა უნდა ჩვენი ამ გამოცხადებული ნეიტრალური პოზიციის შენარჩუნებას, ჩვენ რაც არ უნდა გვინდოდეს, რომ არ ვიყოთ ჩარეულები და ჩვენ არ შეგვეხოს, გეოგრაფიული მდგომარეობიდან გამომდინარე, იგივე რაც თქვენ ბრძანეთ საქართველოს ტერიტორიაზე ჩამოვარდნილი უპილოტო საფრენი აპარატები, ეს რა თქმა უნდა საქართველოზე აისახება. ამას სამხედრო პოლიტიკური განზომილებაც აქვს, თუ რუსეთმა მოითხოვა კორიდორის გაჭრა,  ჯერჯერობით ამის პირდაპირი ნიშნები  არ არის, მაგრამ ყველამ ვიცით, რომ რუსეთის პოლიტიკა წინასწარ ძნელია განჭვრიტო, როდის შეიძლება მან ჩათვალოს, რომ წითელი ხაზები გადაიკვეთა.

ჩვენ ვიცით, რომ რუსეთი, კასპიის ზღვაში, ბაქოს სიახლოვეს ატარებს სამხედრო წვრთნებს, მაგრამ შემდგომი ნაბიჯი რა იქნება ან რა შეიძლება იყოს არ ვიცით. ამიტომ ამას შეიძლება ბევრი საფრთხე მოყვეს, ასეთი კორიდორის გაჭრის მოთხოვნას, საქართველოს ტერიტორიის გამოყენებით.

_ ეკონომიკური გავლენა…

_ რა თქმა უნდა, ეკონომიკური განზომილება აქვს, იმიტომ, რომ ჩვენი მეზობლები არიან და ჩვენი სავაჭრო პარტნიორები არის ორივე ქვეყანა. ბევრი ინვესტიცია შემოდის აზერბაიჯანიდან. არ ვიცით დროში რამდენად გაიწელება და რამდენად ექნება ამ ქვეყნებს ეკონომიკური შესაძლებლობა, რომ ვაჭრობა აწარმოოს საქართველოსთან, ასევე როდესაც გადაივლის კორონავირუსით გამოწვეული ეს პანდემია მთელს მსოფლიოში, ისევ აღდგება ტურიზმი, ამ ქვეყნებიდან მილიონობით ტურისტი ჩამოდიოდა  საქართველოში ყოველწლიურად, შეძლებენ თუ არა იმ ეკონომიკურ მდგომარეობაში, რომელიც ომის შემდგომ აღმოჩნდებიან, განაგრძონ ტურისტებად ჩამოსვლა. ესეც ერთ–ერთ განზომილებაა კონფლიქტის. ასე, რომ ბევრი საფრთხე და გამოწვევა აქვს ჩვენი ქვეყნისთვის სამეზობლოში მიმდინარე ამ კონფლიქტს.

_ რა უნდა გააკეთოს ხელისუფლებამ, ამ კონფლიქტში ჩარევას თავი რომ აარიდოს?

_ უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ მნიშვნელოვანია აქ გვქონდეს ძლიერი ინსტიტუციები უსაფრთხოების კუთხით, საქართველოში იყო დრო, როდესაც ორი. უშიშროების საბჭო გვყავდა, შემდგომში კი უფრო უარესი მოხდა, ორივე გააუქმეს და დიდიხნის განმავლობაში უშიშროების საბჭოს გარეშე იყო დარჩენილი ქვეყანა. უსაფრთხოების საბჭო მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ ესეთი და მსგავსი საკითხების განხილვა ხდება იქ და გეგმების დასახვა თუ რა უნდა გააკეთოს ქვეყანამ. არსებობდა დოკუმენტი, რომელსაც ქვია ,,საქართველოს საფრთხეების შეფასების დოკუმენტი 2015-2018 წლებში“, რომელსაც ვადა გაუვიდა, სადაც მსგავსი პრობლემებია აღწერილი. რაც ყველაზე მთავარია შემდგომში კვლავ უნდა იყოს შედგენილი გეგმები თუ რას აკეთებს ქვეყანა, მისი უწყებები ამათუ იმ კრიზისის დროს, წინასწარ უნდა იყოს გაწერილი და არა ისე, რომ უცებ დაიწყო და მოდი ახალა დავიწყოთ ფიქრი რა გავაკეთოთ, მაგალითად სიტყვაზე,  რუსეთმა მოითხოვოს კორიდორს გახსნა. ეს ყველაფერი წინასწარ უნდა იყოს გაწერილი როგორ მოქმედებს სახელმწიფო და  თითოეული უწყება  რას აკეთებს საგარეო საქმეთა სამინისტრო, შინაგან საქმეთა სამინისტრო, თავდაცვის სამინისტრო  და ა.შ., ეს ყველაფერი წინასწარ უნდა იყოს გაწერილი, რომ ბოლო წამს არ დაჭირდეს სახელმწიფოს ამაზე ფიქრი.

_ ყარაბაღის კონფლიქტის პარალელურად საქართველოში გადამწყვეტი საპარლამენტო არჩევნებია, რუსეთი ამ მდგომარეობის გამოყენებას  ხომ არ  შეეცდება, რათა მისი გავლენა გააძლიეროს საქართველოში ან მთლიანად რეგიონი დაიკავოს. 

_ რა თქმა უნდა, ყველაფერი შეილება მოხდეს, პოლიტიკა ისეთი რამაა, რომ ყველაფერია მოსალოდნელია, თუმცა ამ ეტაპზე ჯერჯერობით, ამის გამოკვეთილი ნიშნები არ ჩანს. მიუხედავად ამისა, რუსეთისგან ამის გამორიცხვა არ შეიძლება.

_ ამერიკაში  აზერბაიჯანის და სომხეთის პირველი პირების შეხვედრები როგორ შეიძლება დასრულდეს, მიუხედავად იმისა, რომ რთულია პროგნოზი.

_ პროგნოზი, ცოტა ძნელი საქმეა პოლიტიკაში, მითუმეტეს, საერთაშორისო ურთიერთობებში, მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ რა შეიძლება იყოს მხარეთა პოზიციები, აშშ–ს პოზიცია იქნება რა თქმა უნდა ცეცხლი შეწყდეს და რაღაც სამშვიდობო  კომპრომისს მიაღწიონ. იმიტომ რომ ტრამპის ადმინისტრაციას ჭირდება წინა საარჩევნოდ სომხური ლობის მხარდაჭერა და სომხური ლობისთვის ეს მნიშვნელოვანი საკითხია. რაც შეეხება კონფლიქტში უშუალოდ მონაწილე მხარეებს, ჯერჯერობით რასაც ვხედავთ სომხურ მხარე არ თანხმდება იმის, რომ ყარაბაღი იყოს აზერბაიჯანის შემადგენელი ნაწილი, ხოლო აზერბაიჯანის პოზიცია არის, ის რომ ყარაბაღი არის აზერბაიჯანის ნაწილი, სადაც შემდგომში სტატუსი იქნება თუ სხვა საკითხი, რომელზეც შეიძლება შემდგომში მოლაპარაკება გაიმართოს. ჯერჯერობით, ეს არის _ მხარეებს განსხვავებული პოზიციები აქვთ, რის გამოც ვერ ხერხდება შეთანხმების მიღწევა.