“ხუდონჰესის პროექტს დიდი სარგებელი მოაქვს ქვეყნის, ადგილობრივი მოსახლეობისა და რეგიონისთვის და ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაციის ახირებას ჩვენი ქვეყნის ბედს, საქართველოს ენერგოგანვითარებასა და ენერგოდამოუკიდებლობას ნამდვილად ვერ გადავაყოლებთ,” _ ამის შესახებ ენერგეტიკის მინისტრმა კახი კალაძემ რამდენიმე დღის წინ განაცხადა და დასძინა, რომ ხაიშის თემის მოსახლეობასთან მოლაპარაკებები დაიწყება და მათი ინტერესებს მაქსიმალურად გაითვალისწინებენ.
“ხუდონჰესის პროექტი 1984 წლის 25 დეკემბერს საკავშირო მთავრობის მიერ დამტკიცდა. ეს ის პერიოდია, როდესაც ე.წ. პერესტროიკის წლები ჯერ კიდევ არ იყო დაწყებული და საბჭოთა ქვეყანაში დიქტატურა და ზემდგომი ცენტრალიზებული მართვა უშეცდომოდ მოქმედებდა,” _ აღნიშნავს “გურია ნიუსთან” “საქჰიდროპროექტის” დირექტორი და ხუდონჰესის პროექტის ავტორი ანზორ ჭითანავა.
მისი თქმით, პროექტს რამდენიმე სტადია აქვს. შესაბამისად, ხუდონჰესის ტექნიკურ-ეკონომიური დასაბუთების სტადია 76-82წლამდე გაკეთდა, 78-82 წლებში პარალელურად უფრო მაღალი საფეხურის ტექნიკური პროექტი დამუშავდა.
როგორც ჭითანავა ამბობს, ის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთება იყო დოკუმენტი, რომელმაც ხელისუფლებას მშენებლობის დაწყების საშუალება მისცა. 1979 წლის 1-ლი იანვრიდან ხუდონჰესის მშენებლობა ოფიციალურად დარეგისტრირდა და 1989 წლამდე მიდინარეობდა. ამ პერიოდში ფიზიკური სამუშაოების მოცულობის ერთი მესამედი უკვე შესრულებული იყო და მშენებლობის ტემპის გათვალისწინებით, 1991 წლისთვის პირველი აგრეგატების გაშვება იგეგმებოდა.
“1988-89 წლებში, არამარტო საქართველოს, არამედ მსოფლიოს მასშტაბით, მძლავრი ეკოლოგიური მოძრაობები განვითარდა, რამაც მშენებლობის პროცესის შეფერხება გამოიწვია. საზოგადოებასთან ურთიერთობა გამწვავდა და ამან როგორც ეკოლოგიური, ისე პოლიტიკური ხასიათი მიიღო. შედეგად მივიღეთ, რომ მშენებლობა დროებით კიარ შეჩერდა როგორც ეს სპეციალისტების კომისიის აქტით იყო დაგეგმილი, არამედ საერთოდ გაჩერდა,” _ აღნიშნავს ჭითანავა.
მისივე თქმით, ძირითადი პრეტენზიები სეისმიკას ეხებოდა. 1985 წლის სპიტაკის მიწისძვრისა და 1987 წელს რაჭა-ლეჩხუმის დიდი მიწისძვრების შემდეგ ამიერკავკასიის სეისმური რუკა მთლიანად შეიცვალა და შედეგად ხუდონი 9-ბალიან ზონაში მოხვდა. პროექტი კი, 8 ბალზე იყო გათვალისწინებული. ჭითანავა აღნიშნავს, რომ ექსპერტების მიერ სათანადო სამუშაოები და კვლევები ჩატარდა და დოკუმენტი 1989 წლისთვის უკვე მზად იყო. თუმცა, იმ დროისთვის ჰესის მშენებლობა უკვე შეჩერდა.
“ასე რომ, დღეს საუბარი იმაზე, რომ ხუდონი სეისმურად არამდგრადი და შეუსწავლელია, სიცრუეა. ეს ყველაფერი დოკუმენტურადაა დადასტურებული და იმდენად კარგი ნამუშევრებია, რომ ინვესტორების მიერ დაქირავებული სპეიალისტები განცვიფრდნენ. შესაბამისად, ეს ყველაფერი ხელუხლებელი დარჩა,” _ აცხადებს ჭითანავა.
ამასთან, როგორც იგი აღნიშნავს, პროექტის განხორციელების შემთხვევაში, წყლით ძირითადად, ხაიშის დასახლება და მიმდებარე სოფლები დაიფარება. ეს სოფლები წყალსაცავის გავრცელების ზონაში ხვდებიან. ჭითანავა ირწმუნება, რომ მის მიერ 1984 წლისთვის გაკეთებული პროექტი მოსახლეობის გაყვანას, საცხოვრებელი ბინებითა და კომპენსაციებით დაკმაყოფილებასა და წყალსაცავის ზონის მაღლა სვანეთის რეგიონისათვის ახალი ხაიშის შექმნასაც ითვალისწინებდა.
“ეს მიდგომა დღესაც არაა შეცვლილი, მაგრამ წინააღმდეგობა ხდება – მოსახლეობა ძალიან გაღიზიანებულია. დღეისათვის დგება საჭიროება, რომ ხალხთან მოლაპარაკების ინიცირება ხელახლა მოხდეს. მოსახლეობა თუ უარს იტყვის, ჰესი არ აშენდება,” _ ამბობს ექსპერტი.
ჭითანავა აღნიშნავს, რომ დღეს მშენებლობის რეგიონში, პოლიგონზე მძიმე ეკოლოგიური სიტუაციაა შექმნილი და თუ ჰესი არ აშენდება, მაშინ შესრულებული სამუშაოები აუცილებლად უნდა დაკონსერვდეს, რაც დამატებით ხარჯებთანაა დაკავშირებული.
“ხუდონჰესის მშენებლობის პროცესში დაიწყო ძირითადი და დამხმარე ნაგებობების მშენებლობა, ფერდობებზე გზები და გვირაბები გაიჭრა, ხე-ტყე მოიჭრა და ა.შ. ამ ყველაფერმა ეკოლოგიური დაძაბულობა გამოიწვია და 25 წლის განმავლობაში ეს პროცესი ყოველგვარი კონტროლის, ზედამხედველობისა და კონსერვაციის გარეშე მიმდინარეობდა. აქედან გამომდინარე, დღეისათვის მდგომარეობა კატასტროფულია _ ეროზიების, ჩამოშვავების და მეწყერული პროცესების გააქტიურება ყოველ წელსაა მოსალოდნელი და ეს გამწვავება გაგრძელდება მანამ, სანამ ის ფერდობები, გვირაბები და ნაგებობები ბუნებრივ პირობებში არ მოვლენ.
კაციშვილი არ უყურებს ამას და ყველას ჰგონია, რომ ასე უნდა დავტოვოთ, მაგრამ ასე არ შეიძლება. დაახლოებით, 200 მილიონი დოლარია საჭირო, რომ რეგიონი უსაფრთხო გახდეს და მოსახლეობას კატაკლიზმებისგან დაცული პირობები შეექმნას.
ანუ თუ გადაწყდა, რომ ხუდონჰესი არ აშენდება, მაშინ ეს სამუშაოები უნდა გაკეთდეს. იმის გათვალისწინებით, რომ აღნიშნულ სამუშაოებში თავის დროზე 170 მილიონზე მეტი ისედაც დახარჯულია, გამოდის, რომ სახელმწიფოს ხუდონჰესის დაკონსერვება ნახევარ მილიარდამდე დაუჯდება,” _ უთხრა “გურია ნიუსს” ანზორ ჭითანავამ.
“მიუხედავადი იმისა, ქვეყნისთვის მომგებიანია თუ არა აღნიშნული საკითხი, ასეთი ტიპის პროექტები გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პროცესში წყდება,” _ აცხადებს “გურია ნიუსთან” ასოციაცია “მწვანე ალტერნატივის” ბიომრავალფეროვნების კოორდინატორი ირაკლი მაჭარაშვილი.
“გარემოზე ზემოქმედების შეფასებას ახდენენ ეკონომიკისა და გარემოს დაცვის სამინისტროები. ენერგეტიკის სამინისტროს არ აქვს უფლებამოსილება გადაწყვიტოს განხორციელდება პროექტი თუ არა. ამის გადაწყვეტის უფლება აქვთ ზემოთხსენებულ სამინისტროებს. აქედან გამომდინარე, განცხადება იმის შესახებ, რომ ეს პროექტი აუცილებლად განხორციელდება, ყოველგვარ სამართვლებრივ საფუძველსაა მოკლებული, სანამ გარემოზე ზემოქმდების პროცესის შესწავლა ოფიციალურდ არ დაიწყება,” _ აცხადებს მაჭარაშვილი.
იგი მიიჩნევს, რომ ეს აქტივობა “ენერგეტიკის სამინისტროს მხრიდან უფლებამოსილების გადამეტება და გარემოს დაცვის სამინისტროსა და ადგილობრივ მოსახლეობაზე ზეწოლაა”.
“ენერგეტიკის სამინისტროს უფლებამოსილებას აღემატება ამ საკიხთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღება. მით უმეტეს, საკითხის გადაწყვეტილად გამოცხადება მანამდე, სანამ პროექტის განხილვა ოფიციალურად არ დაწყებულა.
საქართველო ამ პროექტით რას მიიღებს, რას – არა და რამდენად სასარგებლოა ის, გარემოზე ზემოქმედების შეფასების დოკუმენტების განხილვით წყდება და არა ინვესტორებისა და ენერგეტიკის სამინისტროს მიერ რაღაც სურათების დახატვის შედეგად,” _ უთხრა მაჭარაშვილმა “გურია ნიუსს”.
საზოგადოებრივი კომუნიკაციების მართვის სპეციალისტი არჩილ გამზარდია აქცენტს ხელისუფლების მხრიდან ხაიშსა და მის მიმდებარე სოფლებში მცხოვრებთა ინტერესების იგნორირებაზე აკეთებს და აღნიშნავს, რომ საზოგადოებრივი თანხმობის გარეშე, ასეთი გადაწყვეტილებები არ უნდა მიიღებოდეს.
“შემაშფოთებელია ხელისუფლებისა და საზოგადოების ურთიერთობა, რომელიც ამ პროცესს თან ახლავს. “ნაციონალური მოძრაობის” მიმართ საზოგადოების მხრიდან ნეგატივის ერთ-ერთი მიზეზი საზოგადოების წევრების ჩაურთველობა და მათი ინტერესების იგნორირება გახდა, რომელიც ჯერ კიდევ წინასაარჩევნო რეჟიმში მყოფმა ბიძინა ივანიშვილმაც სასტიკად გააკრიტიკა.
ამ უკანასკნელმა ადამიანის ფასეულობა წინა პლანზე წამოსწია და რიგითი ქართველის ცნება გააღრმავა. სამწუხაროდ, ეს მიდგომა დღეს სრულიად დაკარგულია და ხუდონჰესსა და ხაიშის თემის არაერთი სოფლის მაცხოვრებლებთან მიმართებაში სრულიად დაბლოკილია პიროვნებათშორისი კომუნიკაციის დონე – პროექტის მსურველებისათვის აქ მაცხოვრებლები მხოლოდ სტატისტიკური ერთეულებია და არა რეალური, ცოცხალი ადამიანები, რომლებიც იქ ცხოვრობენ, აქვთ უფლება თემზე, აქვთ ისტორია, ფასეულობები და ა.შ.
ზოგადად, თანამედროვე ეპოქაში გლობალური პროექტები მნიშვნელოვან რისკ ფაქტორად ითვლება. ამდენად, ოლიგარქები ნებისმიერ საზოგადოებას, რომელიც აზროვნებს, ან პატრონი ჰყავს, მსგავს საკითხებს ფრთხილად უთანხმებენ და “საზოგადოებრივი თანხმობის” გარეშე ასეთი გადაწყვეტილებები არ მიიღება.
საზოგადოების თანხმობის გარეშე ხელისუფლების მმართველობა დიქტატური ტიპის იქნება. ხელისუფლებაში “ახალი” მმართველობის მოსვლის შემდეგ ძირითადი აქცენტი ხელისუფლების დემოკრატიულობასა და მეტ ლიბერალობაზე გადავიდა, რისი მომსწრეებიც დღემდე ვართ. ხელისუფლების მხრიდან ხუდონჰესის საკითხის თვითნებური გადაწყვეტა კი სპეციალისტებს იძულებულს გაგვხდის, “ქართული ოცნების” მმართველობის დიქტატორულ ხასიათზე ავლაპარაკდეთ,” _ უთხრა გამზარდიამ “გურია ნიუსს”.
