იუსტიციის სამინისტროს მიერ მომზადებული კანონპროექტი, რომელიც კონსტიტუციაში უკვე შეტანილი ცვლილებიდან გამომდინარეობს, საქართველოს მთავრობამ ერთხმად დაამტკიცა და იგი 2013 წლის ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად არჩეული პრეზიდენტის მიერ ფიცის დადების მომენტიდან ამოქმედდება. ცვლილების მიხედვით მთავრობის მეთაურად პრემიერმინისტრი და არა პრეზიდენტი გვევლინება.
ცვლილების თახმად მთავრობა მხოლოდ პარლამენტის წინაშეა ანგარიშვალდებული. სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულებები (მაგალითად, დაზვერვის სამსახური), რომლებიც უშუალოდ პრეზიდენტს ექვემდებარებოდა, პრემიერის დაქვემდებარებაში გადადის. თუმცა, მათ ნორმატიულ აქტებს პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით მთავრობა დაამტკიცებს, როგორც ნორმატიული აქტის გამომცემი კოლეგიური ორგანო. სპეციალური დაწესებულება ანგარიშვალდებულია მხოლოდ პრემიერ-მინისტრის წინაშე, რომელიც უშუალოდ ზედამხედველობს მის საქმიანობას. პრეზიდენტს, ასევე, აღარ ექნება უფლება, სახელმწიფო რწმუნებული – გუბერნატორი თვითონ დანიშნოს. გუბერნატორს თანამდებობაზე დანიშნავს და გაათავისუფლებს მთავრობა.
“დღევანდელი პრეზიდენტის ფუქნციები 2004 წლის მოდელით იყო განსაზღვრული, რაც მომავალში უმაღლეს პირს არსებითად უმცირდება”, _ ამბობს “გურია ნიუსთან” საუბრისას კონსტიტუციური სამართლის სპეციალისტი ვახუშტი მენაბდე.
მისივე თქმით, ქვეყნის მმართველობის ახალ მოდელში განხორცილედა ერთი მნიშვნელოვანი ტერმინოლოგიური ცვლილება, რამაც კონსტიტუციის შინაარსეზე არსებითი გავლენა მოახდინა.
“ძველ მოდელში ეწერა, რომ საქართველოს პრეზიდენტი წარმართავს და ახორციელებს სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო პოლიტიკას. საქართველოს პრეზიდენტი საქართველოს უმაღლესი წარმომადგენელია საგარეო ურთიერთობებში. იგი არის საქართველოს სამხედრო ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი. ახლებური ფორმულირების მიხედვით კი, საქართველოს პრეზიდენტი არის საქართველოს სამხედრო ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი. იგი წარმოადგენს საქართველოს საგარეო ურთიერთობებში. ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ კონსტიტუციურმა ინსტიტუტმა დაკარგა უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია, როგორიც საშინაო და საგარეო პოლიტიკის წარმართვაა. ამავდროულად, იგი აღარ არის უმაღლესი წარმომადგენელი საგარეო ურთიერთობებში”, _ ამბობს მენაბდე.
სპეციალისტი იმ ერთადერთ შემთხვევაზეც საუბრობს, რითაც პრეზიდენტს პარლამენტის დათხოვნა შეუძლია.
“პრეზიდენტი ვალდებულია პრემიერობის კანდიდატად საპარლამენტო არჩევნებში საუკეთესო შედეგის მქონე საარჩევნო სუბიექტის მიერ მისთვის წარდგენილი კანდიდატურა წარადგინოს. ერთადერთი, როდესაც პრეზიდენტს არჩევანის შესაძლებლობა ეძლევა ეს არის შემთხვევა, როდესაც პარლამენტის მიერ ორ გზის შეთავაზებული მთავრობის ჩაგდების შემდეგ პარლამენტის სიითი შემადგენლობის ორი მეხუთედს ეძლევა შესაძლებლობა წარადგინოს პრემიერობის კანდიდატი. თუ პარლამენტის წევრთა სხვადასხვა მაგრამ თანაბარი შემადგენლობა 2 კანდიდატურას წარადგენს, პრეზიდენტი წამოაყენებს ერთ-ერთ წარდგენილ კანდიდატურას. ეს უფლებამოსილება მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც პრეზიდენტს შეუძლია ისეთი კანდიდატი წარადგინოს პარლამენტში, რომელსაც მხარდაჭერის ნაკლები შანსი აქვს და ამით მისი დათხოვნის ინსპირირება მოახდინოს.
“ახალი კონსტიტუციის მიხედვით ძველი მთავრობის გადაყენება და ახლისთვის უნდობლობის გამოცხადება ერთი კენჭისყრით ხდება, ანუ როდესაც ძველს პარლამენტი უნდობლობას უცხადებს, მას უნდა ყავდეს ახალი კანდიდატი, რომელიც ავტომატურად გახდება პრემიერი კენჭისყრის ინიციატორთა იდეის განხორცილების შემთხვევაში. პრეზიდენტს უფლება აქვს სწორედ ამ კანდიდატს დადოს ვეტო, რომლის გადასალახავად პარლამენტს სიითი შემადგენლობის 3/5 სჭირდება. ეს მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებაა, რადგან თუ პარლამენტმა ვეტო ვერ დაძლია პრეზიდენტს უფლება აქვს დაითხოვოს პარლამენტი”, _ განმარტავს მენაბდე “გურია ნიუსთან” საუბრისას.
აღსანიშნავია, რომ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ ცვლილებებთან ერთად, კონსტიტუციაში შემოდის ახალი ინსტიტუტი – კონტრასიგნაცია. ეს ნიშნავს, რომ პრეზიდენტის ზოგიერთი აქტი, მხოლოდ მას შემდეგ შედის ძალაში, რაც მის შინაარსეზე თანხმობას პრემიერ-მინისტრი ხელმოწერით დაადასტურებს.
მიუხედავად კონსტიტუციაში ამ კუთხით განხორციელებული რადიკალური ცვლილებებისა, კონსტიტუციონალისტი ვახტანგ ძაბირაძე “გურია ნიუსთან” ამბობს, რომ ეს მინიმალურია, რაც კონსტიტუციის დახვეწისთვის და იდეალურთან მიახლოებისთვის შეიძლება გაკეთდეს.
“ამ კონსტიტუციური ცვლილებების შემდეგ პრეზიდენტს უფლებამოსილება მნიშვნელოვნად ეზღუდება. ის კარგავს გავლენას მთავრობაზე, აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე და იგი ისეთივე უფლებამოსილების მქონე ხდება, როგორიც საპარლამენტო რესპუბლიკის პირობებში შეიძლება იყოს.
“საზოგადოებაში ხშირად საუბრობენ იმაზე, რომ პრეზიდენტი საგრეო ურთიერთობებში ინარჩუნებს უფლებებს, თუმცა ესეც არაა სწორი. ის რჩება საგარეო ურთიერთობებში, თუმცა ამ შემთხვევაშიც უფლებებშეზღუდული. თუნდაც, იგივე ელჩების დანიშვნასთან დაკავშირებით”, _ ამბობს ძაბირაძე.
მისივე თქმით, იმ უფლებების მნიშვნელოვანი ნაწილი, რაც კონსტიტუციური ცვლილებების შედეგად პრეზიდენტს ჩამოერთმევა, პრემიერ-მინისტრის განკარგულებაში გადადის.
“იმ უფლებამოსილებების ნაწილი, რაც პრეზიდენტს გააჩნდა პრემიერის ხელში გადადის. მაგრამ მთავრობის კონტროლის ხმრივ იზრდება პარლამენტის უფლებებიც.
“აქამდე პრეზიდენტს განუსაზღვრელი უფლებები ჰქონდა და მისი შეზღუდვა ყოვლად შეუძლებელი იყო იმპიჩმენტს თუ არ ჩავთვლით. დღეს კი პარლამენტი საკმაოდ მყარ ბერკეტს ფლობს, რათა აღმასრულებელი ხელისუფლება გააკონტროლოს.
“ეს ცვლილებები მინიმალურია, კონსტიტუცია არაა სრულყოფილი, თუმცა უფრო დაბალანსებულია და იდეალურთა მიახლოებული. ესაა კოსნტიტუცია რომლითაც სახლემწიფოს შეუძლია არსებობა, თუმცა იგი გადამუშავებას საჭიროებს”, _ უთხრა “გურია ნიუსს” ძაბირაძემ.
აღნიშნული ცვლილებების მიუხედავად საპრეზიდენტო არჩევნებზე ქვეყნა 23 კანდიდატით წარსდგება. მიუხედავად იმისა, რომ რიგით მე-4 პრეზიდენტი შედარებით ჩრდილოვანი ფიგურა ხდება პოლიტიკოსებს უკან არ დაუხევიათ. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ არსებობს კიდევ ერთი ნიუანსი, რომელიც პრეზიდენტის უფლებებს გარკვეულ ხიბლს სძენს – იმ შემთხვევაში თუ საპარლამენტო უმრავლესობა და პრეზიდენტი სხვადასხვა გუნდის წევრები არიან, ქვეყნის პირველ პირს სამკარისი ბერკეტი რჩება მმართველ ძალას პრობლემები შეუქმნას და ამავდროულად ქვეყნის კონსტიტუციური სისტემა პოლიტიკურ კრიზისამდე მიიყვანოს.