დარღვევები "შეკრებასა და მანიფესტაციებზე" - რა რეკომენდაციები აქვს "ადამიანის უფლებათა ცენტრს"

ადამიანის უფლებათა ცენტრმა ” შეკრებისა და მანიფესტაციების მონიტორინგის შემაჯამებელი ანგარიში წარადგინა. როგორც ანგარიშის წარდგენისას განაცხადეს, ანგარიში არის მთლიანად საპროტესტო აქციებზე ორიენტირებული. მოიცავს 15 საპროტესტო აქციას, მათ შორის “რუსული კანონის” წინააღმდეგ ჩატარებულ აქციებს.

ანგარიშში მიმოხილულია ადამიანის უფლებათა ცენტრის მონიტორინგის აქციებზე დაკვირვების შედეგად გამოვლენილი მთავარი მიგნებები. კერძოდ, 2024 წლის იანვრიდან 2024 წლის დეკემბრამდე პერიოდში, ადამიანის უფლებათა ცენტრი დააკვირდა 15 აქციას, მათ შორის 8 გაიმართა რუსული კანონის წინააღმდეგ პროტესტის გამოხატვის მიზნით. მონიტორინგის ქვეშ არსებული აქციებიდან მხოლოდ რამდენიმესთან მიმართებით გამოვლინდა დადებითი ტენდენცია შეკრების ორგანიზატორებთან და მონაწილეებთან პოლიციის თანამშრომლობის კონტექსტში – რაც ძირითადად მცირემასშტაბიანი აქციების დროს შეინიშნებოდა. რაც შეეხებარუსული კანონის წინააღმდეგ გამართულ საპროტესტო აქციებს – ადამიანის უფლებათა ცენტრის შეფასებით, ხელისუფლების ორგანოებმა არათუ ვერ უზრუნველყვეს მშვიდობიანი შეკრების უფლების დაცვა, არამედ პირდაპირ და უხეშად ჩაერივნენ ამ უფლებით დაცულ სფეროში და არაერთ შემთხვევაში გამოიყენეს არაპროპორციული ძალა მშვიდობიანი შეკრების დასაშლელად. 2024 წლის აპრილისა და მაისის თვეებში გამოვლენილ მრავალ სერიოზულ უფლებადარღვევთა შორის იყო:

1. მშვიდობიანი პროტესტის დაშლა არაპროპორციული ძალის გამოყენებით; ლეგიტიმური მიზნის, კანონით განსაზღვრული საფუძვლის გარეშე; 2. მშვიდობიანი შეკრების დაშლისას სპეციალური საშუალებების გამოყენება კანონით განსაზღვრული საფუძვლების გარეშე და ეროვნულ კანონმდებლობაში გაწერილი რეგულაციების დარღვევით;

3. საპროტესტო აქციის მონაწილეთა მიმართ დაკავების პროცესში ანდა წინასწარი დაკავების იზოლატორში გადაყვანამდე განხორციელებული არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტები;

4. საპროტესტო აქციების მონაწილეთა უკანონო დაკავება, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირთა საპროცესო უფლებების დარღვევა; 5. ადმინისტრაციული დაკავების შემდეგ აქციების მონაწილეთათვის ადმინისტრაციული სახდელების დაკისრება მტკიცებულებათა სათანადოდ გამოკვლევის გარეშე;

6. აქციების ფასილიტაციის პროცესში არაიდენტიფიცირებული პოლიციელების მონაწილეობა და აქციებზე არაპროპორციული რაოდენობით პოლიციელების მობილიზება;

7. აქციის მონაწილეთა მიმართ განხორციელებული უკანონო თვალთვალი, მათ შორის – ფოტო–ვიდეო გადაღება. ერთი მხრივ, საქართველოს კანონმდებლობა ნათლად ადგენს შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლებს და ასევე – არეგულირებს შსს-ს თანამშრომლების მიერ სპეციალური საშუალებების გამოყენების წესს. თუმცა, თითოეული ის უფლებადარღვევა, რომელიც ამ ანგარიშშია ასახული, პირდაპირ არღვევს როგორც საქართველოს კონსტიტუციას და ეროვნულ კანონმდებლობას, ისე ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის სტანდარტებს. კერძოდ, რუსული კანონის წინააღმდეგ გამართული საპროტესტო აქციების დროს, არ არსებობდა არც მათი შეწყვეტის ანდა დაშლის და არც სპეციალური საშუალებების გამოსაყენებლად კანონით განსაზღვრული საფუძვლები. შესაბამისად, აუცილებელია სახელმწიფო ორგანოები დაემორჩილონ კანონმდებლობის მოთხოვნებს და ასევე – გამოიძიონ საჯარო მოხელეების ნებისმიერი ისეთი ქმედება, რომელიც შესაძლოა უფლებადარღვევას წარმოადგენდეს. აქციების მონიტორინგის მიგნებებზე დაყრდნობით, ადამიანის უფლებაღა ცენტრმა შეიმუშავა შემდეგი რეკომენდაციები სახელმწიფო ორგანოებისადმი:

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს:

• პატივი სცეს შეკრების თავისუფლებას და არ დაუშვას საპროტესტო აქციების დაშლა ლეგიტიმური მიზნისა და კანონით განსაზღვრული საფუძვლის გარეშე;

• არ დაუშვას სპეციალური საშუალებების გამოყენება არაპროპორციულად, კანონის მიერ განსაზღვრული საფუძვლისა და ლეგიტიმური მიზნის გარეშე და დაიცვას სპეციალური საშუალებების გამოყენების წესები;

• აქციის ფასილიტაციის პროცესში ჩართოს მხოლოდ შესაბამისი კომპეტენციის მქონე დანაყოფები და აქციის ფასილიტაციისთვის გადამზადებული კადრები;

• დაემორჩილოს წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის უნივერსალურ აკრძალვას აქციის ფასილიტაციის პროცესში, აქციის მონაწილეთა დაკავებისა და დაკავების შემდგომ პერიოდში; • აღმოფხვრას აქციის მონაწილეთა მიმართ ფიზიკური ძალადობა დაკავების პროცესში და დაკავების შემდგომ;

• არ დაუშვას აქციის მონაწილეთა მიმართ „დევნის ოპერაციები“, მათი ფიზიკური ანგარიშსწორებისა და დათრგუნვის მიზნით, რაც იქონიებს მსუსხავ ეფექტს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებაზე;

• ფართომასშტაბიანი საპროტესტო აქციების დროს რეაგირება მოახდინოს ცალკეულ პრობლემურ შემთხვევებზე და არ დაუშვას აქციის სრულად ძალადობრივად/არაკანონიერად გამოცხადება მისი შემდგომი შეწყვეტის/დაშლის მიზნით; სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს:

• უზრუნველყოს შეკრებების და მანიფესტაციების მონაწილეთა მიმართ ძალის გადამეტების სავარაუდო შემთხვევების დროული, სრულყოფილი და ობიექტური

• უზრუნველყოს შსს-ს თანამშრომლების მხრიდან აქციის მონაწილეთა მიმართ განხორციელებული წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტების დროული, სრულყოფილი და ობიექტური გამოძიება;

• მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესებიდან გამომდინარე, საზოგადოებას პერიოდულად, პროაქტიულად მიაწოდოს ინფორმაცია გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ.

კითხვაზე, თუ რა გამოწვევის წინაშე აღმოჩნდა ” ადამიანის უფლებათა ცენტრი” კვლევაზე მუშაობისას, რა რეკომენდაციები აქვთ მოქალაქეებისთვის და მოლოდინები როგორია, გაითვალისწინებს თუ არა ხელისუფლება რეკომენდაციებს, კარლო შერაზადიშვილი გვპასუხობს : ” რაც შეეხება რეკომენდაციებს , სახელმწიფო რომ არ ითვალისწინებს, ამიტომ მოვედით ამ მდგომარეობამდე როცა მასობრივად ხდება ადამიანებზე ძალადობა, რეპრესიები.

ყველა ანგარიშში ჩვენ გვაქვს საუბარი რომ ადამიანის უფლებრივი მდგომარეობა არ უმჯობესდება წლიდან წლამდე.თუმცა ახლა საუბარია რომ კი არ უმჯობესდება, უარესდება არა წლიდან წლამდე არამედ ბრუტალურად ადამიანის უფლებებების, როგორც შეკრება გამოხატვის, ასევე ნებისმიერი სხვა მიმართულებით.

რაც შეეხება რეკომენდაციებს უკვე მოქალაქეებისთვის, როდესაც სახელმწიფო არ ასრულებს თავის ვალდებულებებს, რთულია იმის თქმა თუ როგორ შეიძლება დაიცვას ადამიანმა თავი. ამიტომ მნიშვნელოვანია მოქალაქეებმა იცოდნენ საკუთარი უფლებები, რა შემთხვევაში შეუძლია უარი თქვას სასამართლოში გამოცხადებაზე და ა.შ. სხვა მიმართულებით არასამთავრობო ორგანიზაციები ვცდილობთ დავეხმაროთ მოქალაქეებს. კვლევაზე მუშაობისას მნიშვნელოვანია როცა სახლემწიფოცაა ჩართული, მაგრამ სახელმწიფო იშვიათად არის მიმართული თანამშრომლობისთვის, რატომღაც ჰგონია რომ ვაკრიტიკებთ უსაფუძვლოდ.

მნიშვნელოვანი იქნებოდა რომ სახელმწიფოს ეპასუხა კითხვებზე, თუმცა მათგან მზაობა ვერ ვნახეთ და ამ ეტაპზე თავად აღარ გვსურს თანამშრომლობა, ლეგიტიმურ ორგანოებს აღარ წარმოადგენს დღევანდელი მთავრობა”_ გვითხრა კარლო შერაზადიშვილმა.

კარლო შერაზადიშვილი