ცნობილი გურული ფირალის სისონა დარჩიას დაბადების თარიღია, დაახლოებით, 1860 წელი. იყო საშუალო ტანის, შავგრემანი, შავ წვერ-ულვაშიანი. სხვადასხვა მონაცემებით, მუშაობდა ბათუმის ქარხნებში, მაგრამ დაუბრუნდა მშობლიურ მხარეს. ჰყავდა ძმები, ვასილა, კოხტა და სოლომონი. სისონა ფირალად მეზობლის დაჭრის შემდეგ გავარდა. ერთხელ უბრალო შელაპარაკების გამო ვასილამ დუქანში სცემა მეზობელი გიგო ჩხარტიშვილი.
ჩხარტიშვილმა შური იძია და ოზურგეთში ცოლის მოსაყვანად ჩასული კოხტა აცემინა. დარჩიების მამა სესიკამ ახალ წელს დღონაურის ეკლესიაში ხანჯალი დაარტყა გიგო ჩხარტიშვილს.
გაქცეულ ჩხარტიშვილს სესიკა და სისონა დარჩიები გამოედევნენ. სისონამ სესიკას რევოლვერით ესროლა, მაგრამ მამამისს მოარტყა. ამ ინციდენტის შემდეგ ვასილა და სისონა დარჩიები ფირალად გავარდნენ, ხოლო კოხტა და სოლომონი დაიჭირეს და ციხეში გარდაიცვალნენ. ეს მოხდა 1886 წელს. ამის შემდეგ დაჭერამდე სისონა დარჩიამ ორი წელი იფირალა.
დარჩიები თავად ესე გურიელის მამულში ცხოვრობდნენ, მისი ყმები იყვნენ და მის სათუთუნეში მუშაობდნენ. დარჩიებს გურიელთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდათ და ერთხანს გაფირალებული სისონა მასთან ათევდა ღამეს. მაგრამ გურიელიც აჰყვა მილიციას თავის უკეთ გამოსაჩენად და დარჩიების დევნა დაიწყო.სამაგიეროდ, სისონამ და ვასილამ გურიელის ცოლი და ქალიშვილი გაიტაცეს ჯუმათში.
დარჩიამ პირველი თავდასხმა ესე გურიელის მოურავ ანდრია ჩიკაშუაზე მოაწყო. ანდრია ჩიკაშუა ფირალის მიერ მოკლული პირველი მოურავი იყო. ესე გურიელმა და მაზრის უფროსმა დაგოროვმა შეკრიბეს "ზემსკაია სტრაჟა" და გამოუდგნენ ფირალებს, მაგრამ უშედეგოდ. სისონა და ვასილა დარჩიებს ნასაკირალის გადასასვლელზე "საბაჟო" ჰქონდათ მოწყობილი და გამვლელ-გამომვლელს ფულს ართმევდნენ.
სისონა დარჩიას სახელით ბევრი ავაზაკობდა და ყაჩაღობდა. ერთხელ სტრაჟამ დარჩიას სახელით ექიმი გაძარცვა, ჯუმათის მონასტრის ბერი ამბერკი ჩხარტიშვილი კი სისონად მიიღეს და მოკლეს. ცნობილია შემთხვევა, როდესაც სახეახვეულმა ყაჩაღებმა სისონა და ვასილ დარჩიების სახელით გაძარცვეს აცანელი მექოთნეები, წაართვეს სპილენძის ფული.
ეს გაიგო სისონამ, მოძებნა ყაჩაღები და მაგრად გალახა, ერთს კი ყურის ბიბილო მოაჭრა _ როდის იყო ჩვენ ხალხს ვძარცვავდითო. ერთ ოზურგეთელ ვაჭარს მიუვიდა წერილი, დარჩიას მიერ ხელმოწერილი, რომელიც მისგან ფულს ითხოვდა. ვაჭარმა შეატყობინა პოლიციას, რომელმაც ფული მიიტანა დანიშნულ ადგილას და თან უყარაულა დარჩიას, მაგრამ ფულის ასაღებად დარჩია კი არ მივიდა, არამედ სულ სხვა კაცი.
სისონა რამდენიმეჯერ დაიჭირეს, მაგრამ ყოველთვის ახერხებდა გაქცევას. ერთხელ სისონა თავად ჩაბარდა ხელისუფლებას. ის ბათუმიდან ოზურგეთში გადაიყვანეს, საიდანაც ნაცადი ხერხით, ბორკილების გატეხვით გაიქცა. ესე გურიელმა სისონას ბიძა, ყალბი ფულის მჭრელი და მისი ძმა ვასილა დააჭერინა სისონას მისატყუებლად. დარჩია დაიჭირეს კიდეც. სისონა და ვასილა დარჩიებს 12 წელი კატორღა მიუსაჯეს, მაგრამ ექვსი თვის თავზე ისინი გაიქცნენ. დარჩიებმა სატუსაღოში გვირაბი გათხარეს და სამშვიდობოზე გასულები ფირალ ვლადიმერ ჟღენტთან დაიმალნენ.
გაქცევიდან ოთხი თვის შემდეგ დარჩიების რძალმა აღათიამ და გურიელის მოურავმა მიხეილ ნინიძემ მილიციას შეატყობინეს, რომ დარჩიები მეგობარ, უვადო კატორღამისჯილ ილარიონ დათუნაიშვილთან ერთად იმალებოდნენ ჯუმათში, საკუთარ სახლში. თავდასხმის ორგანიზატორი იყო ესე გურიელი. მაზრის უფროსმა 60 პოლიციელთან ერთად ალყა შემოარტყა სახლს, სადაც ფირალები საუზმობდნენ. მიმხდურებმა ატეხეს სროლა.
ფირალებმა ოთხი კაცი მოკლეს, მათ შორის ნინიძე, დაიჭრა გურიელის ვაჟი ლევანი. ვასილა დაიჭრა და მილიციამ მოკლა, დათუნაიშვილი კოჭში დაიჭრა და დაიჭირეს, სისონა დარჩიამ კი გაქცევა მოახერხა. მიუხედავად საშიშროებისა, სისონა ძმის დაკრძალვაზე მივიდა, რაც ასახულია მის შესახებ ხალხურ ლექსში.
XIX საუკუნის ბოლოსთვის სისონა დარჩია ყველაზე სახელგანთქმული ფირალი იყო. დარჩია მხოლოდ გურიით არ შემოფარგლებოდა, ის სამეგრელოსა და ქვემო იმერეთშიც ყაჩაღობდა.მისი ისე ეშინოდათ, რომ 10-15 პოლიციელიც კი თავს არ ესხმოდა, სოფლის ყარაულები კი იარაღს მალავდნენ მისი შიშით.
დარჩიას ჰყავდა ამხანაგი მიხეილ ანთაძე, რომელიც შპიონი იყო. ანთაძის ხელით დარჩია პრისტავს ქრთამს აძლევდა, რათა ამ უკანასკნელს არ შეეწუხებინა. ერთხელ გუბერნატორისგან პრისტავმა მოთხოვნა მიიღო, რომ დარჩია აუცილებლად დაეჭირა, თორემ თანამდებობას დაკარგავდა. პრისტავი მოურიგდა ანთაძეს. მან დარჩია სუფსის ხიდთან მიიყვანა, უთხრა, მხოლოდ პრისტავი იქნება, გესვრის და აგაცილებსო.
ხიდთან დარჩიას 10-12 კაცი დახვდა. მან მდინარეში ნაბადი გადააგდო. ჩასაფრებულებს ნაბადი ადამიანი ეგონათ და სროლა აუტეხეს. ამასობაში დარჩიამ გაქცევა მოასწრო. დარჩია გადაურჩა პრისტავ ჯაფარიძის თავდასხმას ლანჩხუთში. ერთხელ ის დაუსხლტა დიდ რაზმს, ნაბადი ჩააცვა ხბოს და ხანჯლით დაჭრა. მდევრებს ნაბდიანი ხბო დარჩია ეგონათ. დარჩიამ მათ გზაკვალი აუბნია და გაიქცა.
გარდაიცვალა 1891 წელს. მისი სიკვდილის შესახებ სამი ვერსია არსებობს. ერთი ვერსიით ის გარდაიცვალა ფილტვების ანთებით ლესაში. მეგობრის, ვლადიმერ ჟღენტის მოგონებით სიფილისით გარდაიცვალა ლესაში, ვახტანგ გურიელის მამულში. მესამე ვერსიით ის ანაკლიაში იყო, როცა თავს დაესხნენ. დარჩია გრიგოლეთში გაიქცა, გზაში ავად გახდა და ბიძაშვილმა, ალექსანდრე დარჩიამ ხაჯალიამდე მიიყვანა, სადაც გარდაიცვალა კიდეც.
დარჩიას სიკვდილი გამოიყენეს ბოქაულმა და მამასახლისმა. მათ დარჩია მათ მიერ მოკლულად გამოაცხადეს. დარჩიას გვამს თოფი ესროლეს, მაგრამ რამდენიმე დღის მკვდარს სისხლი არ წამოუვიდა, ამიტომ მამალი დაკლეს და სისხლი დაასხეს. მამასახლისმა ჯვარი, ბოქაულმა კი მედალი მიიღო, მაგრამ მალე ყველაფერი გამოაშკარავდა და თაღლითებს ჯილდოები ჩამოართვეს. დარჩიას გვამი დღონაურის ეკლესიაში დაკრძალეს, საიდანაც დაიწყო მისი გაფირალება.
სისონა დარჩიას ცხოვრებაზეა ნაწილობრივ დაფუძნებული ეგნატე ნინოშვილის მოთხრობა "სიმონა".
ირაკლი მახარაძე, "გურული ფირალები"