“ღმერთო გადამარჩინე,” “გადაურჩა სიკვტილს?”- გურიაში ტრადიციული ლელობურთი გაიმართა

შუხუთის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძრის წინამძღვარმა, მამა საბამ (ჟღენტი) ტრადიცია არც წელს დაარღვია და აღდგომას დღეს შუხუთელებისთვის ბურთი 17:03 წუთზე ააგდო, მანამდე კი თოფი გავარდა, რაც იმის ნიშანია, ქვემო და ზემო შუხუთელებმა ლელოს თამაში დაიწყეს.

მამა საბამ ბრბო წამებში დატოვა და ეკლესიის ეზოში გადაინაცვლა.

“არ არის გამორიცხული აქ ჩამოვარდეს ბურთი და უცებ უნდა მოვახდინო რეაგირება. ეკლესიის ეზო არ გადათელონ.” – გვითხრა დეკანოზმა საბამ.

მისივე თქმით, 18 წელიწადია შუხუთის ცენტრში აღდგომა დღეს ბურთი გამოაქვს და სოფლის ცენტრში აგდებს.

მისივე თქმით, ამ თამაშს ქრისტიანობასთან არანაირი კავშირი აქვს, უბრალოდ იმ დღეს სოფლის მცხოვრებლებისთვის გამოაქვს ბურთი, რის შემდეგ იწყებს ზემო და ქვემო შუხუთულები პირველობისთვის ბრძოლას.

“სოფლის მრევლია და უყვართ, როდესაც ეს ტრადიციული თამაში ყოველ წელს ტარდება. საერთოდ, ძველად სოფლის თავკაცები აგდებდნენ ბურთს. დღეს ეს თავკაცობა და ბატონ-ყმობა აღარ არის და ასე გამოდის, რომ მე მაქვს ახლა უპირატესობა. თვითონ ახალგაზრდები მთხოვენ ბურთი მე ავაგდო და მათ გასახარებლად ვაკეთებ.” – გვითხრა დეკანოზმა საბამ.

მანვე გაგვიმხილა, რომ ვიდრე მოძღვარი გახდებოდა, ლელო ბურთში აქტიურად იღებდა მონაწილეობას.

                                                                ისტორიის კვალდაკვალ

ისტორული წყაროების მიხედვით ლელოს ტრადიცია სათავეს შუხუთფერდის ბრძოლიდან იღებს. ეს იყო  ბრძოლა რუსეთის იმპერიისა და ოსმალეთის იმპერიის ჯარებს შორის ყირიმის ომის (1853-1856) დროს. ბრძოლა გაიმართა 1854 წლის 20 მაისს, გურიის სოფლების ნიგოითისა და შუხუთის მიდამოებში და რუსეთის იმპერიის ძალების გამარჯვებით დასრულდა.

1854 წელს ოსმალებმა ფართო ფრონტით დაიწყეს შეტევა ბათუმიდან, ანაკლიიდან და სოხუმიდან. ოსმალების ბათუმის კორპუსს, რომელსაც სელიმ-ფაშა მეთაურობდა, ოზურგეთ-ქუთაისის გავლით თბილისის მიმართულებით უნდა ემოქმედა. სელიმ-ფაშა 34 ათასი მებრძოლით მდინარე ჩოლოქს, რუსეთისა და ოსმალეთის იმპერიების საზღვარს მიადგა.

სელიმ-ფაშას რაზმი შედგებოდა მოხალისეთაგან (ბაში-ბუზუკები), რომლებსაც ეთნიკურად ქართველი ჰასან-ბეგი თავდგირიძე მეთაურობდა. რუსეთის იმპერიის მხრიდან ახალციხე-გურიის რაზმის უფროსად დანიშნული იყო გენერალ-ლეიტენანტი ივანე ანდრონიკაშვილი. ნიგოითიდან ქუთაისისკენ მიმავალ გზას იცავდა პოდპოლკოვნიკი ნიკოლოზ ერისთავი 2 ბატალიონითა და 4 ქვემეხით. ოსმალები შეიარაღებულნი იყვნენ ინგლისური იარაღით, ხოლო რუსების რეგულარული ჯარი და ქართველებით დაკომპლექტებული მილიცია _ კაჟიანი თოფებით.

სელიმ-ფაშას 12-ათასიანმა რაზმმა გადაკვეთა მდინარე ჩოლოქი, შემდეგ მდინარე სუფსა, ბრძოლით გაიარა სოფლები აკეთი, მამათი, ლანჩხუთი და შეუტია თავად მაჭუტაძეების სასახლეს ნიგოითში. 27 მაისს ნიკოლოზ ერისთავი მოულოდნელად თავს დაესხა მტერს და ხელჩართული ბრძოლა გაუმართა. ოსმალებმა რიცხობრივი უპირატესობა ვერ გამოიყენეს და უკუიქცნენ. რუსეთის იმპერიის რეგულარულმა ჯარმა და ქართველთა მილიციამ მტერს მძიმე მარცხი მიაყენა. ჰასან-ბეგ თავდგირიძე ბრძოლის ველზე აზნაურმა ერასტი ჭყონიამ მოკლა. სელიმ-ფაშამ მოკლულთა და დაჭრილთა სახით 3 ათასი მებრძოლი დაკარგა, ერისთავის რაზმმა _  600.

ნიგოითის ბრძოლამ საშუალება მისცა გენერალ ანდრონიკაშვილს ოზურგეთისკენ დაძრულიყო. სელიმ-ფაშამ ქალაქი მიატოვა და ჩოლოქის მარცხენა მხარეს, გაღმა ქაქუთში დაბანაკდა, რასაც მოჰყვა ჩოლოქის ბრძოლა.

ნიგოითის ბრძოლა და ჰასან-ბეგ თავდგირიძის სიკვდილი ასახულია ხალხურ სიმღერაში “ხასანბეგურა”.

“გადაურჩა სიკვტილს?”

წელს პირველობისთვის ორთაბრძოლა სამი საათზე მეტი გააგრძელდა. ყველა დაიღალა, მაგრამ შუხუთს არავინ  ტოვებდა. ყველას აინტერესებდა  ვინ მოიგებდა თამაშს. თამაში კი მეტად დაძაბულ ვითარებაში წარიმართა.

“გადაურჩა სიკვტილს?”, “ღმერთო გადამარჩინე”, “აი ერთი გადავრჩე და მომავალ წელს ჩემი ფეხი არ იქნება აქ”, “ამდენი ხალხი, რომ გროვდება სათამაშოდ, მუშაობის დროს სად არიან?” – ეს იმ ფრაზების ნაწილია, რომელსაც ლელო ბურთის დროს გაიგონებთ.

“ყანა მაქვს დასამუშავებელი, მაგრამ კაცი-შვილი ჩემი პატრონი არ არის. ყველას ეზარება მუშაობა, სათამაშოდ და სასიკვდილოდ ყველა გამოვიდა შუხუთის ცენტრში და კი ხედავ რა დღეში არიან”, – გვითხრა 70 წლის ქალბატონმა.

“თუ მითამაშია ლელო? ახალგაზრდობაში ამის მეტს რას ვაკეთებდი, სულ ვმონაწილეობდი ლელოში. დღეს, რომ აკეთებენ ახალგაზრდები ისე არ ვაკეთებდით, ერთ წვეთ ღვინოს არ ვსვამდით და ისე გამოვდიოდით სათამაშოდ. მთვრალ კაცს ვერ დაინახავდი.” – თქვა ჩვენთან საუბრის დროს შუხუთში მცხოვრებმა ივანე ორაგველიძემ.

“ფხიზელი ვინ შევა ლელო ბურთის სათამაშოდ აბა?” – ამბობს ზაურ ჭკუასელი.

“ეს უძველესი ტრადიციული თამაშია ჩვენს სოფელში. მინდა გითხრათ, რომ მსგავსი თამაში დასავლეთ საქართველოში მხოლოდ შუხუთში ტარდება. ახლა უფრო ფართო მასშტაბით ტარდება ეს თამაში. შუხუთელების გარდა სხვა სოფლებიდან და რეგიონებიდან არიან ჩამოსულები და თამაშობენ.” – გვითხრა ციული მზეკალავამ.

“ჩვენ  ყოველთვის ვიგებდით ქვემო შუხუთელები და დღესაც ასე იქნება.“ – ასეთი პროგნოზი გააკეთა თამაშის დამთავრებმდე რეზო ორაგველიძემ.

“ვარ ახლა და ვუყურებ, როგორ თამაშობს ჩემი შვილი. 10 წელზე მეტია, რაც თამაშობს. ახლა გამოვიდა წრიდან, წყალი მივაწოდე და შევიდა ისევ სათამაშოდ. დეიხოცენ, ისეთი თამაშია. უმეტესად იგებენ და ვნახოთ დღეს რა იქნება” – გვითხრა თინა ტუღუშმა.

“ორი წელია ეხმარება ჩემი გოგო თამაშის დროს მეგობრებს. საერთოდ ძველად ქალები ეხმარებოდნენ მამაკაცებს თამაშის დროს, აწვებოდნენ, გარედან ხდება ეს დახმარება, აბა შიგ წრეში ვინ შევა ისეთი ამბავი ტრიალებს.” -თქვა სოფლის მკვიდრმა დარეჯან ბაგრატიონმა.

მოყვარული ფოტოგრაფი, დავით დათიაშვილი ლელო ბურთს მეორედ ესწრება.

 “უკვე მეორე წელია დავდივარ შუხუთში. ლელო ბურთზე გადაღებულ ფოტოებს კი ფეისბუქზე ვაქვეყნებ. შარშან ტრაგიკულად დასრულდა თამაში, ერთი ადამიანი გარდაიცვალა თამაშის დროს და ეს ძალიან განვიცადე. საერთოდ მისტიურ თამაშს გავს ეს ყველაფერი და აქედან გამომდინარე, ყოველ წელს იზრდება უცხოელების რიცხვი ლელოს საყურებლად.”

 წელს ლელობურთის გამარჯვებული ქვემო შუხუთელები გახდნენ. თამაშის დასრულებისთანავე ლელობურთის მონაწილეებმა  ბურთი ოთარ იმნაიშვილს საფლავზე მიიტანეს.