ქართველ ფეხბურთელთა ბოლო წარმატებები ნოდარ ახალკაცის სახელთანაა დაკავშირებული. 1999 წელს გულშემატკივრებმა ახალკაცი მეოცე საუკუნის საუკეთესო მწვრთნელად დაასახელეს. რასაკვირველია ჩვენში ამ გადაწყვეტილებამ დიდი პოლემიკა გამოიწვია. ფეხბურთის თაყვანისმცემელთა ერთი ნაწილი პირველობას ანდრო ჟორდანიას აკუთვნიდა. ფაქტი ერთია: ახალკაცის ხელში თბილისის „დინამოს“ ყველაზე შთამბეჭდავი გამარჯვებები ჰქონდა.
დღევანდელ წერილში ნოდარ ახალკაცის ადრინდელი ინტერვიუების ერთგვარ „დაიჯესტს“ წარმოგიდგენთ. ალბათ საინტერესო იქნება ამ უდიდესი მწვრთნელის მოსაზრებების კიდევ ერთხელ გაცნობა.
„ფეხბურთი ხელოვნებაა, ხელოვნება კი შეუძლებელია ტალანტების, წარსულის გამოცდილებისა და შთაგონების გარეშე.
ფეხბურთში არ არსებობს წვრილმანები, ყველა ფაქტორი მნიშვნელოვანია. პირველხარისხოვანია მატერიალურ–ტექნიკური ბაზაც, სწორად წარმართული სასწავლო–საწვრთნელი პროცესიც, სელექციური მუშაობაც, მაყურებლის მხარდაჭერაც და მრავალი სხვა.
საიდუმლოება არ მაქვს. წარმატების მისაღწევად საჭიროა კარგად შეისწავლო ფეხბურთელთა ფსიქოლოგია და შესაძლებლობები. როცა ამას მოახერხებ, შემდეგ გულდასმით უნდა აითვისო რეზერვები. მუშაობა, მუშაობა და მუშაობა პლუს ფეხბურთის სიყვარული! ამ სიყვარულის გარეშე, რომელიც პატარაობიდანვე უნდა იყოს ჩადებული მოთამაშესა თუ მწვრთნელში, უმაღლესი დონის მიღწევა წარმოდუგენელია.
ჩემი კრედო, როგორც მწვრთნელისა? ნაკლები ლაპარაკი და უკეთესი თამაში.
ერთხელ ერნესტ ჰემინგუეის ჰკითხეს, რა არის საჭირო მწერალი რომ გახდეო. მან ასე უპასუხა: ტალანტი, ნათელი წარმოდგენა საბოლოო შედეგზე და სინდისი. ეს ყველაფერი ფეხბურთელსაც სჭირდება და კიდევ – მაღალი მორალური თვისებები და მიზანსწრაფვა. ამით განისაზღვრება მოქცევის მანერები, თამაშის ინტელიგენტურობა და, როგორც ყველა ამ თვისების ჰარმონიული მთლიანობა – შემოქმედებითი სიხარული. ქართული ფეხბურთის სტილი წლების მანძილზე ყალიბდებოდა და ყოველთვის განისაზღვრებოდა ამ შემოქმედებითი სიხარულით.
ფეხბურთი იმითაცაა საინტერესო, რომ შედეგის გამოცნობა ძალიან რთულია. ყველამ ვიცით თამაშის წესები, თითქოს ძლიერმა აუცილებლად უნდა აჯობოს სუსტს, მაგრამ ასე არაა. 1950 წელს, მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალში ბრაზილიის ნაკრები გადავსებულ „მარაკანაზე” ურუგვაის არცთუ ძლიერ გუნდთან დამარცხდა და ოქროს თასი დაკარგა. სწორედ ასეთი მოულოდნელობების გამო უყვართ გულშემატკივრებს ფეხბურთი.
ყველა ადამიანს აქვს პრინციპები, ჩემი კი ასეთია: თავი ავარიდო არასავალდებულო საუბარს.
თასების მფლობელთა თასის 1980-1981 წლების გათამაშებაში „დინამოსთვის” ყველაზე მძიმე როტერდამული შეხვედრა იყო. ჩვენ სამჯერ გავიტანეთ გოლი, მაგრამ მსაჯმა ერთიც არ ჩათვალა. ყოველი ასეთი გადაწყვეტილების შემდეგ მარტო ხასიათი არ გიფუჭდება, ნერვები გეშლება, ეს კი თამაშზე ურყოფითად მოქმედებს.
თასების თასის ფინალში ჩვენს მიერ გატანილი მეორე გოლი – ვიტალი დარასელიას ბურთს ვგულისხმობ, ნამდვილი იმპროვიზაცია იყო! გაიხსენეთ ის ეპიზოდი: დარასელიას პარტნიორი ერთი მხრიდანაც გაეხსნა და მეორე მხრიდანაც, თითქოს სიტუაცია კარნახობდა ვიტალის, რომ პასი უნდა მიეცა, მითუმეტეს, რომ მისკენ ერთდროულად ორი მცველი დაიძრა, მესამე კი დაზღვევაზე იყო, პლუს მეკარე… იმ წამებში ვფიქრობდი, რომ თვითონ ვიტალიც პასს აპირებდა, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, იმ დროს მის გონებაში მოხდა საოცრება, უხილავი და აუხსნელი, რაც საბოლოოდ ულამაზესი და მნიშვნელოვანი გოლით დაგვირგვინდა!
13 მაისს, დიუსელდორფში, ფინალამდე საათნახევრით ადრე ბიჭებს ვესაუბრებოდი. გასახდელის კარზე ვიღაცამ დააკაკუნა. კარი გავაღებინე, ვხედავ „ჰამბურგის” ყოფილი მენეჯერია, ვისთანაც კარგი დამოკიდებულება გვქონდა და ჩვენთან იყო მომაგრებული. დეპეშა გადმოგვცა. ჩვენი კათოლიკოს–პატრიარქის დეპეშა იყო, გუნდს გვლოცავდა და გვამხნევებდა. ეს „დინამოსთვის” დიდი სტიმული იყო!
არასდროს დამიყვია ფეხბურთი „შემტევად” და „დაცვითად“. არიან მწვრთნელები, რომლებიც ბურთს წინდაწინ აძლევენ მოწინააღმდეგეს და უცდიან, როდის დაიწყებს მეტოქე შეტევას. ასეთების ერთადერთი მიზანი ისაა, რომ თავდასხმებს გაუძლონ და თუ გაუმართლათ, კონტრშეტევით გაიტანონ გოლი. ჩემი აზრით ეს ფეხბურთი არ არის.
ძალიან კარგად მესმის, თუ რას ნიშნავს სპორტში ფსიქოლოგია. როცა „დინამოში” ვმუშაობდი, ჩემი პირველი დამხმარე ძალა ფსიქოლოგთა ჯგუფი იყო: ნორაკიძე, საყვარელიძე, გრიგოლავა, დვალი… ყველა ფეხბურთელზე, ვინც ჩვენთან იყო, ფსიქოლოგიური დახასიათება მაქვს. ეს ისეთი მასალაა, რომელსაც არცერთი ფეხბურთელი პირადად გაცნობილი არ არის. ეს მხოლოდ მე და ფსიქოლოგებს გვაქვს. ეს მასალები რომ შევკრა და წიგნად გამოვცე, ბევრი „ვაი დედას” იყვირებს.
ყოველთვის სამხრეთამერიკული და ევროპული ფეხბურთის სინთეზისკენ ვისწრაფვოდი. ამავდროულად, არც ფიზიკურ მომზადებას ვივიწყებდი. სხვათა შორის, სამწვრთნელო კარიერის განმავლობაში სპორტის სხვა სახეობებსაც ვადევნებდი თვალს: მაგალითად რაგბს, ჰოკეის, კალათბურთს და რაოდენ უცნაურადაც უნდა ჟღერდეს, ვცდილობდი რაღაც კომბინაციები ამ თამაშებიდან ფეხბურთში გადამეტანა.
საკუთარ თავში ყოველთვის ბევრ ნაკლს ვხედავდი. ამაზე საჯაროდ არასდროს მისაუბრია, მაგრამ ხანდახან ვგრძნობდი, რომ ამის საჭიროებაც დგებოდა. უეცარი აფეთქება ვიცი, ხანდახან ბიჭებთან ურთიერთობაში უხეშიც ვარ, ვერასდროს ვეგუები, როცა ვინმე უგულისყუროდ ვარჯიშობს. ასეთი შეიძლება საწვრთნელი პროცესიდანაც დავითხოვო…
1982 წლის გაზაფხულზე თბილისის „დინამოს” და ლიეჟის „სტანდარდის” ნახევარფინალურ მატჩებს იმ კონკრეტული მომენტისთვის საბჭოთა ფეხბურთის მთავარ მოვლენად განვიხილავდი, მაგრამ მოსკოვში, საფეხბურთო კავშირში ასე არ თვლიდნენ – ოფიციალურ თამაშებამდე 7 დინამოელი მიიწვიეს ნაკრებში არგენტინაში დაგეგმილ ამხანაგურ ტურნეში. ამ არაფრისმომცემი შეხვედრებით მხოლოდ „დინამო” დაზარალდა, თუმცა ცხადია, მხოლოდ არგენტინაში გამოსვლით არ აიხსნება ბელგიელებთან ჩვენი წაგება.
1982 წლის ჩემპიონატის მიწურულს, კიეველებთან იმ ცნობილი მარცხის შემდეგ (16 ნოემბერს 1:5 თბილისში – ლ.გ.), ბიჭები შინ გავუშვი. ვიფიქრე, ყოველივე, რაც დაგვემართა, სჯობს მშვიდ ატმოსფეროში გადაიტანონ, გაიაზრონ–მეთქი. სამწუხაროდ, ჩემი გუნდის სამი წევრი სასტუმრო „აჭარის” რესტორანში შევიდა. ეს რომ გავიგე, ძალიან გავბრაზდი. ცხადია ისინი დაისაჯნენ. რა, სხვანაირად უნდა მოვქცეულიყავი? მათ ეგონათ, რომ ყველაფრის უფლება ჰქონდათ, ეს კი ასე არაა. გუნდში მერყევი ხასიათები არ მჭირდება. არასაიმედო კაცი მინდორზეც არასაიმედო იქნება, ამას კი არასდროს დავუშვებ.
თბილისში ჩამოსული „ვალენსიის” თავკაცმა მილიან მილიანიჩმა ასეთი ამბავი მიამბო. როცა ის მადრიდის „რეალს” წვრთნიდა, გუნდმა ერთ–ერთი საერთაშორისო შეხვედრა მოულოდნელად წააგო. მატჩის შემდეგ კლუბის პრეზიდენტმა სანტიაგო ბერნაბეუმ ყველა თავისთან მიიწვია ვახშამზე. ფიქრობდნენ, რომ პრეზიდენტი მთავარ მწვრთნელს დაითხოვდა და ზოგიერთ ფეხბურთელსაც მიაყოლებდა, ბერნაბეუმ კი თქვა: „დღეს თქვენ წააგეთ მატჩი, მაგრამ ვხედავდი, რომ მოგება გინდოდათ და საამისოდ ყველაფერი გააკეთეთ. სწორედ ამიტომ მჯერა თქვენი. ყველანი პრემიას მიიღებთ და ვიმედოვნებ, რომ ამ მარცხს გააანალიზებთ და მომავალში თქვენს გულშემატკივრებს გულს აღარ ატკენთ“. როცა კიეველებთან თბილისში ჩვენთვის უმაგალითო ანგარიშით წავაგეთ, მეგონა, რომ მომდევნო შეხვედრაში ოდესის „ჩერნომორეცთან” გულშემატკივრები აღარ მოვიდოდნენ. ძალიან გამიხარდა, რომ ოდესელებთან „დინამოს” მხარდასაჭერად თითქმის 40 ათასი კაცი შეიკრიბა. მგონი, გუნდმაც შეძლო და მადლობა „გადაიხადა” – ჩვენ ხომ ის თამაში მოვიგეთ!
იჩქარა თუ არა დავით ყიფიანმა ფეხბურთიდან წასვლა? მე ვერ გავკიცხავ მას. ის საკუთარი თავისადმი ძალზე მომთხოვნია და თამაშის დონის დაქვეითება მისთვის ტანჯვა იქნებოდა. სხვა საქმეა, რომ ფეხნატკენ ყიფიანს მეტი შეუძლია, ვიდრე ზოგიერთ სხვა მოთამაშეს – ორი ფეხით, მაგრამ აბა წამით დაფიქრდით, თავად დავითი თუ იქნებოდა კმაყოფილი? ხანდახან სახელის შენარჩუნება უფრო ძნელია, ვიდრე სახელის გათქმა. ყიფიანის პიროვნული მასშტაბი იმ ღირსებამ გამოაჩინა, რომლითაც შეძლო და წავიდა. მისი წასვლა თითოეული დინამოელისთვის დანაკლისი იყო.
„დინამოში” მუშაობისას აღრიცხვაზე მყავდა ყველა, ვინც მომწონდა, ისინიც კი, ვინც ამა თუ იმ მიზეზით საქართველოს ფარგლებს გარეთ მიდიოდა, მაგალითად სასწავლებლად ან ჯარში. დიღმის ბაზაზე ყოველთვის ვმასპინძლობდით იმ გუნდებს, რომლებიც „სიჭაბუკის” ან „იმედის” თასზე მიემგზავრებოდნენ. ბიჭებს, რომლებიც მომავალ დინამოელებად მოიაზრებოდნენ, ყოველთვის საქმეში ვნახულობდი.
არასდროს ვყოფილვარ პრესასთან ურთიერთობის წინააღმდეგი, მაგრამ ყოველთვის მინდოდა, რომ ეს ურთიერთობა ყოფილიყო სერიოზული და საქმიანი. რაც შეეხება ურთიერთობას ფეხბურთთან მიტმასნილებთან, რომლებიც კორესპონდენტის საშვის წყალობით თავისუფლად შედიან პრესის ლოჟაში ან გასახდელში, მათზე ახლაც იგივე აზრის ვარ: ასეთები არამარტო გუნდს, ჟურნალისტებსაც ხელს უშლიან.
კრიტიკას ყოველთვის ნორმალურად აღვიქვავდი, მაგრამ დაუსაბუთებელ, ჭორებზე აგებულ მონაჩმახზე კომენტარის გაკეთება არასდროს მიმაჩნდა საჭიროდ.
ტრიბუნების რეაქცია ცხადია თამაშზეც აისახება, ვინაიდან შეძახილი, პირველ რიგში, მოთამაშეზე ახდენს გავლენას. ზოგს ჰგონია, რომ ლანძღვა–გინება კარგი ტონია და რადგან ბილეთში ფული გადაიხადა, საკუთარ თავს ყველაფრის უფლება უნდა მისცეს. იცით, ერთმა როყიო სიტყვამაც კი შეიძლება ისეთ ნოკდაუნში ჩააგდოს რომელიმე ნიჭიერი მოთამაშე, რომ შესაძლებლობები არათუ იმ კონკრეტულ მატჩში, მთელი კარიერის განმავლობაშიც ვეღარ გამოავლინოს. ამიტომ, ქომაგებს დიდი სიფრთხილე მართებთ. ფეხბურთელს ყველამ პატივი უნდა ვცეთ. თუნდაც იმიტომ, რომ მისი საქმე ჩვენთვის სიხარულის მოტანაა. თუ რაღაც არ გამოუვიდა, შეეცადეთ მასში ადამიანი დაინახოთ და გვერდში დაუდგეთ. თუ ფეხბურთის ადამიანურ არსს არ ჩაწვდი, ვერც ფეხბურთში გაერკვევი.
თბილისში სტუდქალაქის სტადიონზე გაიზარდა ვაკის ახალგაზრდობა. იქვეა სპორტის დეპარტამენტი, მაგრამ დაინტერესდა ვინმე ქალაქის ცენტრში ამხელა სტადიონის ადგილას რომ სახლებს აშენებენ? ადრე სკოლებსა და ეზოებში ბურთს დასდევდნენ, ახლა სად ითამაშონ ბავშვებმა?
ზოგს ჰგონია, რომ რახან დიდი ფეხბურთელი იყო, მისი აზრი ჭეშმარიტებაა. ფეხბურთელობა სხვა პროფესიაა და მწვრთნელობა – სულ სხვა. განცალკევებით დგას საფეხბურთო ფუნქციონერი – სხვანაირი თვისებები და გონებაა საჭირო. ვუყურებ და ვხვდები, რომ ბევრს სურს ქართული ფეხბურთის ისტორია თავისი პერსონიდან დაიწეროს. ასეთები ძალიან დიდ შეცდომას უშვებენ.“
ავტორი
