“ცხოვრება იქინეაია, ძმავ”… _ გურული მხედრები ამერიკის შესახებ

დღესდღეობით ამერიკაზე ძლიერი მოკავშირე ჩვენ ქვეყანას არ ჰყავს, მარა როგორც ჩანს, ეს არ იცის ხელისუფლებამ, ან თავს იკატუნებს ან კიდო ვერაგულად და მზაკვრულად ცდილობს საზოგადოება შეცდომაში შეიყვანოს ,,ქართული ოცნებიდან“ ვითომ განდგომილი ოცნებისტი მეამბოხეების (ჯანყი გურიაში!) მეშვეობით, რომელნიც ,,შეპყრობილნი“ არიან სიმართლის თქმის ჟინით თუ სურვილით, სამშობლოსადმი უანგარო სიყვარულით (მატროსოვებივით არიან გადაფარებულნი)  და საზოგადოებისათვის თვალის ახელა სურთ, იმ საბაბით, რომ ვითომ მთავრობას ყოლიფერის თქმა არ შეუძლია (და ამისი ბევრ ჭკუასუსტს სჯერა).  

,,საზოგადოებას უნდა ვუთხრათ სიმართლე პოლიტიკის კულისებში მიმდინარე მოვლენების შესახებ“ – აცხადებს მესამე ძალა (ასე დაირქვეს თავად, სამაია დაერქვათ უმჯობესი იქნებოდა) და გადასულია უპრეცედენტო შეტევაზე ამერიკის ელჩის ქალბატონ კელი დეგნანის წინააღმდეგ (იგულისხმე ამერიკის შეერთებული შტატები). რატომ იმას არ ემიჯნებაო, ასე რეიზა არ თქვაო, ომის დაწყება უნდაო, მეორე ფრონტის გახსნაო, რატომ ამაზე განცხადებას არ აკეთებსო და სხვა მრავალი ნაბჟუტურალი. რატომ უნდა სურდეს ჩვენი ომში ჩათრევა ამერიკას, რატომ უნდა გააკეთოს განცხადება ან გაემიჯნოს ვინმეს უცხო ქვეყნის ელჩი, რა, ,,ნაცების“ პარტიის წევრია თუ საელჩოს წარმომადგენელმა განაცხადა რამე? წინასწარ შემუშავებული მასიური შეტევა ქალბატონ ელჩზე არაფერ კარგს ქვეყანას არ მოუტანს ზიანის გარდა, მარა მთავრობას ეს არ აწუხებს, უფრო მეტიც,  აწყობს. ისინი  განცხადებებით დასავლეთისკენ არიან, ქმედებებით კი ჩრდილოეთელი მეზობლისადმი, ევროპის ამ მაჩანჩალისაკენ, როგორც უწოდა რუსეთს ნოე რამიშვილმა და ლამობს ისტორიის შემობრუნებას…

საინტერესოა, რას ფიქრობდენ ძველი ქართველები ამერიკის შესახებ, ვნახოთ ეს გურული მხედრების მაგალითზე.

,,ყარამან. სხვაის რა მოგახსენო და ვინც ჩვენთან მოდის, მოგეცა სიცოცხლე – მდიდრდებიან. ნუ გეშინის, გზაში აფერი ეხარჯება, ადგილზე ცხოვრება აფერი არ უჯდება. ცხენი ეძლევა. ოღონდ შენ იმუშავე ცხენზე და იყავი შენთვის. თვეში მიიღე ასი მანათი და რაც გინდა იგი უქენი: გინდა შინ გააგზავნე, გინდა იქეიფე, წინ-წინ ასი მანათი…. (ამონარიდი ნინო ნაკაშიძის პიესიდან ,,ვინ არის დამნაშავე?“

ჟურნალი ,,კვალი” (#34, 11 აგვისტო, 1896) წერდა:  ,,ბევრ საწყალ გურულ გლეხს გამოაჭყეტინა თვალები ლუკაიას (ჩხარტიშვილი _ ი.მ.) ამერიკაში მოგზაურობამ. ზოგმა, ლუკაიას მიერ იქ წაყვანილმა კაცებმა, რომელთაც შინ ლუკმა პური და არც სახლ-კარი მოეძეოდათ, მისი შემწეობით და გზის გასწავლებით სახლ-კარიც აიშენეს, ლუკმა-პურიც იშოვნეს და მუდამ შიმშილისგან მტირალ ბავშვებს ცრემლი შეუშრეს თვალებზე.”

ქართველი ცხენოსნების წასვლა უცხოეთში პირველ რიგში განპირობებული იყო სარფით, რადგან უმეტესობას ძალიან უჭირდა და საგასტროლოდ წასვლა გახლდათ მშვენიერი შანსი ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისა, საკუთარი თავის გამოჩენისა და, რაღა თქმა უნდა, ამერიკის სანახავად: ,,ღმერთო, რა ნახა თვალმა აგი, იმფერ სანახავებს ვხედავ”, _ წერდა ერთი მოჯირითე.

გურულ მოჯირითეებზე, რომელთაგან ბევრი თბილისშიც კი არ იყო ნამყოფი (თბილისი რა მოსატანია, ზოგიერთს საკუთარი სოფლის იქით ნაბიჯი არ გადაუდგამს), დასავლეთმა და ყველაზე მეტად კი ამერიკამ უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა. ეს იყო ნაღდი კულტურული შოკი, მხედრები აღტაცებულები იხსენებდნენ შტატებს. მოჯირითე ნიკოლოზ ჭყონია სახლში გამოგზავნილ წერილში იტყობინებოდა: ,,პატივისცემა ნამეტანი გვაქვს. თელი ჩემგან არ ეიწერება და უკანასკნელს გეტყვი მარმარილოს ქვის ჩერჩმები გვაქვს, იმოდენა სიმდიდრე ყოფილა.” კირილე ხოფერიას თქმით, ისინი ცხო¬ვრობდნენ მაღალსართულიან სახლებში, ადიოდნენ მოძრავი ოთახებით (ლიფტებით), რამაც გურულები გააოგნა. გიორგი ჩხაიძე კი თავისიანებს თურმე უყვებოდა, რომ ჩიკაგოში იმდენი ელექტრონის მავთული იყო გაბმული, რომ ჩიტები ეჯახებოდენ და ძირს ცვიოდენო. ქუჩებს კი ყოველ დღე მასტიკით წმენდნენ და შემდეგ კი მაუდით აპრიალებდნენო… ლუკა ჩხარტიშვილი ერთ ინტერვიუში ამბობდა: ,,ამერიკა ყველას მოსწონს, მათ შორის მეც. ამერიკა კარგი ქვეყანაა, ბევრი ფულია ამერიკაში, მე ეს „ Louisiana Missouri Press, 27 სექტემბერი, 1900)

ცნობილი ვარლამ ჩერქეზიშვილი, ლონდონელის ფსევდონიმით, ,,ცნობის ფურცელში“ (12 აპრილი, 1903) წერდა: ,,მერე საუბრიდან შევიტყვე რომ ამ გურულებს მთელი შეერთებული შტატები თავიდან ბოლომდე სულ მოუვლიათ და შტატების ყველა დიდი ქალაქები უნახავთ. გავიგე ისიც, თუ როგორ ჭკუაში მოსვლიათ შეერთებული შტატების წყობილება, დაწესებულებანი, ზნე და ცხოვრება. ამერიკელების განათლებას, სიმდიდრეს, მხნეობას და საქმიანობას ძლიერ გაუშტერებია გურულები. შტატებზე აღტაცებით ლაპარაკობენ, თუმცა კი დიდ ქალაქებში წვრიმალ საქმის კაცთა გაიძვერობა და თავხედობაც შეუნიშნავთ. ყველაზე ძლიერ კალიფორნია მოსწონებიათ. იქ ჰავაც, ხილიც და სტუმართმოყვარეობაც ყველაფერი ჩვენ საყვარელ სამშობლოს გვახსენებდაო.’’ (,,ცნობის ფურცელი”, 12 აპრილი, 1903)  ზოგიერთი მოჯირითე შემდგომში ამერიკის მოქალაქე გახდა და აცხადებდა, რომ, თუ სამშობლოში დაბრუნდებოდა, ამ დემოკრატიულ პრინციპებს და კანონებს თავის ქვეყანაშიც დაამკვიდრებდა.

,,წარმატებაც კაი გვქონდა. ფარაც ვიშონეთ გაჭირვების გულიზა თვარა ამ სიშორეზე გადახვეწა ადვილი ხომ არაა. ბიჭეფმა  პაწა სახში გზავნიდენ  ჯიბაშიც ჩაიდვენ. ნათესავებმაც  ამეისუნთქეს მარტუაი ყანის თოხნით ბევრ ვერაფერს იზამ. კლიმენტიმ თავის უნცროს ძმას სტავლის ფულიც კი გოუგზავნა მარა ზოგიერთმა რაც იშონა მაშინვე. გადახვა თამაშს და ლოთობას არ იკლებდენ არაფერ. დარჩენ ცარიელნი. რაცხაით ხომ უნდა ეცხოვრა მუშავობა დეიწყენ მარა აქანე სამუშავოის მოძებნა ნამეტარი ძნელია” – უცნობი გურული მხედრის დღიურიდან.

,,ცნობის ფურცელი” (16 აპრილი, 1903) იუწყებოდა: ,,სამწუხაროდ, თითქმის ყველანი წერა-კითხვის უცოდინარნი არიან, რუსული ლაპარაკი, ისიც საყველპურო, ორმა სამმა თუ იცის. ინგლისური ოც კაცში ერთმა იცის, ლუკა სართაშვილმა (ჩხარტიშვილმა _ ი.მ.), რომელსაც ეს ენა ამერიკაში ყოფნის დროს შეუსწავლია. თვითონაც კარგად გრძნობენ ამ ნაკლუვანებას და გულდაწყვეტილები სჩივიან: უსტავლელები ვართ და ძალიან ვბრკოლ¬დებითო. ცინცაძემ, რომელიც ამერიკაში რამდენსამე წელიწადს ყოფილა და იქაურობისათვის ცოტად თუ ბევ¬რად თვალყური უდევნებია, გვითხრა, საღამოობით ყველას უფასოდ ასტავლიან ყველაფერსო, მარა, მე ყური არ ვათხოვე, ახლა კი რო ჩავალ, მოვკტები და ინგლისურ ენას უეჭველად ვისტავლიო…”)

მიუხედავად არც თუ ისე დალხინებული ცხოვრებისა გურული მხედრები ახერხებდნენ და თავის ნათესავებს ფულს უგზავნიდნენ, რათა მათ განათლება მიეღოთ, აღფრთოვანებული ლონდონელი იუწყებოდა: ,,ხშირ შექუჩებულ ხალხში ჩვენი გურულები შევნიშნე. როგორც იყო, მივუახლოვდი და მივესალმე. უნდა გენახათ, რანაირად გაოცდნენ და გაუხარდათ! _ ი…მე! ქართველი ხარ? სადაური?.. _ მოჰყვნენ გამოკითხვასა და განცვიფრებას და აღტაცებას მიეცნენ.

შემდეგ კარგა ვისაუბრეთ. ამას გარდა კიდევ ვნახე რამდენჯერმე. ქართულ გაზეთების ახალი ნომრები და ,,მოამბე” მივუტანე, ზოგიც ფოსტით გავუგზავნე. ისეთის დიდის ინტერესით სტაცეს ხელი ამ გაზეთებსა და ,,მოამბეს”, რომ სწორედ გაშტერებული დავრჩი. მაგრამ ამაზე ძლიერ უფრო მაშინ გავშტერდი, როცა ერთმა გურულმა მთხოვა: ლონდონის უნივერსიტეტის პროგრამა მიშოვე, ჩემის ძმისთვის მინდაო; აქედან ფულს ვუგზავნი და საშუალო სასწავლებელში ვზრდიო; გავოცდი მაშინაც, როცა მეორე გურულმა მიამბო: ჩემი ძმა სამკურნალო ფაკულტეტს ათავებს და ფულს აქედან ვუგზავნიო. შევყურებდი ამ გურულებს და თან სიხარულისაგან ძლივსღა ვიდექი ფეხზე. ,,ამ კაცებმა რუსული ლაპარაკი არც კი იციან (ბ. ქაჯაიას გარდა. ქაჯაია ამათი მეთაურია და რუსულიც კარგად იცის), მეცნიერებისა არაფერი არ გაუგონიათ და თავიანთ Nნაშოვარ ფულით ძმებს ჰზრდიან უმაღლეს სასწავლებლებში…“ (,,ცნობის ფურცელი”, 12 აპრილი, 1903)

,,დიდ პატივში ვყევართო, _ ამბობდნენ გურულები – მეტადრე ამერიკელი მანდილოსნები მოვხიბლეთო. ერთმა შეძლებულმა ქალმა ერთ ჩვენ ამხანაგს უთხრა ცოლად გამოგყვებიო, მარა აბდალმა ჩვენებური გურული ციცა არჩია და ქე ჭამს ახლა გურიაში ჭადს და ლობიოსო.” (,,ცნობის ფურცელი”, 16 აპრილი, 1903)

ბევრმა თავისი ბედი დაუკავშირა უცხოელ მანდილოსნებს და იქვე დარჩა საცხოვრებლად. ზოგიერთს ოჯახი ამერიკაშიც ჰყავდა და გურიაშიც. იყო შემთხვევა, როცა ცოლიანმა გურულმა ამერიკაშიც გაიჩინა ოჯახი, შემდეგ დაბრუნდა საქარ¬თველოში, ხოლო უკან წასვლა რომ დააპირა, ბოლშევიკებმა აღარ გაუშვეს და მან ამის გამო თავი მოიკლა. ილარიონ იმნაძის შვილი იგონებდა: ,,მამაჩემი განიცდიდა ამერიკიდან დაბრუნებას, რადგან ვერ მოახერხა უკან წასვლა და 1925 წელს სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა”. ერთმა ამერიკელმა ქალბატონმა კი, რომელსაც გაგიჟებით უყვარდა გურული ცხენოსანი, სპეციალურად შეუკვეთა დიდი ზომის ბეჭედი და მორიგი შეხვედრისას ასოზე წამოაცვა.

წერილს ნინო ნაკაძიძის პიესიდან ამონარიდით ვასრულებ:

,,სიკო. შენ იგი მითხარი, ყარამან, მართალია, რომ ჩივიან, რკინის გზაი ამერიკის ქალაქში მიწაში მივაო და ზიდან სახლებია აშენებულიო?

ყარამან. მართალია, ძმავ, მართალი, მარა მაი რა უნდა იყოს: იმისანა სანახავებს ნახავა კაცი, რომ ზღაპრად არ დეიჯერებ… ცხოვრება იქინეაია, ძმავ…“