ვარდი ვარდისებრთა ოჯახის წარმომადგენელია. ცნობილია დაახლოებით 400 ველური სახეობა (ასკილი), რომელიც ძირითადად გავრცელებულია ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში. საქართველოში 40-ზე მეტი სახეობაა. ვარდი მარადმწვანე ან ფოთოლმცვენი ბუჩქია, რომლის სიმაღლე 15 სმ-დან 2,5 მ-მდე აღწევს. ზოგიერთ სახეობას გრძელი, 10-12 მ ხვიარა ტოტები აქვს. ღერო დაფარულია ეკლებით. ფოთოლი კენტფრთისებრია, ღეროზე მორიგეობით განლაგებული. ყვავილი მარტივია ან ბუთხუზა (2-15 სმ დიამეტრის), არომატული ან უსუნო; ფერად ვარდისფერი, წითელი, თეთრი, ყვითელი, ნარინჯისფერი ან იასამნისფერი; შეკრებილია ქოლგისებრსაგველა ყვავილედებად ან ერთეულია. ნაყოფი ერთთესლიანი (ზოგჯერ რამდენიმეთესლიანი) კაკლუჭაა, რომელიც ხორცოვან ცრუნაყოფშია.
ვარდის გვარი იყოფა ოთხ ქვეგვარად, რომელთაგან ყველაზე დიდია ღოსა, იგი მოიცავს 192 სახეობას. აქედან განვითარდა შემდგომში ბაღის ვარდები. ბაღის ვარდების ბევრი ჯიში წარმოიშვა კვირტოვანი მუტაციისა და მათგან შერჩეული ძვირფასი სამეურნეო ფორმებისგან. ვარდის ბევრი სახეობა ბუნებრივ პირობებში ადვილად ეჯვარება ერთმანეთს და წარმოქმნის სახეობათაშორის ჰიბრიდებს. ვარდის ჯიშების დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა აზია (ჩინეთი, შუა აზია, ამიერკავკასია), უფრო ნაკლებია ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. ცნობილია ვარდის 25 ათასი ჯიში და ფორმა, რომლებიც იყოფა 3 ქვეჯგუფად: მარადმწვანე ბუჩქები, ფოთოლმცვენი ბუჩქები და ლიანები.
ვარდი მრავლდება საკუთარ ფესვზე დაკალმებით, ამონაყრით, ბუჩქის დაყოფითა და გადაწვენით; ბაღისა და საპარკე ვარდების უმეტესობა _ კვირტით მყნობით და კალმით. საქართველოში მყნობა ტარდება ივნისიდან _ ოქტომბრამდე, ხოლო რგვა _ გაზაფხულსა და შემოდგომაზე. მის მოსაშენებლად საუკეთესოა დაწრეტილი (დრენირებული) თიხნარი, ქვიშნარი, თიხიანი და ქვიშიანი ნიადაგები.
ვარდს იყენებენ დეკორატიულ მებაღეობაში და ჰიბრიდიზაციისთვის. ზოგიერთი სახეობა (მაგ. კაზანლიკური ვარდი) გამოიყენება ეთეროვანი ზეთების მისაღებად. ვარდისგან ამზადებენ ნაყენს, მურაბას. ბევრი სახეობის ცრუ ნაყოფის რბილობი შეიცავს C, ნაწილობრივ P ვიტამინს.
საქართველოში ვარდი უძველესი დროიდანაც კულტივირებული. 1948 წლიდან თბილისის, ბათუმისა და სოხუმის ბოტანიკურ ბაღებში მიმდინარეობდა სამეცნიერო _ კვლევითი მუშაობა ვარდის ინტროდუქციასა და ჰიბრიდულ სელექციაში.
ვარდის გავრცელებული დაავადებებია; ნაცარი, ჟანგა, ნაცრისფერი სიდამპლე, ფოთლების შავი ლაქიანობა და სხვა. მავნებლებიდან ვარდს აზიანებს ბუგრი, ხერხია, ფოთლიხვევია და სხვა, რომელთაც ებრძვიან ბი-58 და ფოსფორორგანული პრეპარატებით.
ვარდის შარბათი
ვარდის ფურცლები გარეცხეთ ცივი წყლით, ჩაყარეთ ემალის ქვაბში, მჭიდროდ დაახურეთ თავსახური, ძალიან ნელ ცეცხლზე შედგით, მიიყვანეთ ადუღებამდე და მაშინვე გადმოდგით. გააცივეთ (თავდახურული), გაწურეთ, დაუმატეთ შაქარი და ისევ დადგით ნელ ცეცხლზე შაქრის გადნობამდე. არ აადუღოთ. გააცივეთ, ჩაუმატეთ ვარდის სიროფი და ლიმონის წვენი. მოურიეთ.
საჭიროა: 250 გრ. მაისის ვარდის ან ასკილის ვარდის ფურცლები, 15-20 ჩ.კ. შაქარი (ან ამდენივე ნატეხი), 1/2 ლიმონის წვენი ან 1/2 ჩ.კ. ლიმონმჟავა, 1 ს.კ, ვარდის სიროფი, 400-500 მლ. წყალი.
ვარდის ლიქიორი
საჭიროა: 400 გრ. შაქარი, 4 ჩ.ჭ. წყალი, 300 გრ. ვარდის ფურცლები, 1 ც. ლიმონი, 2 ჩ.ჭ. არაყი.
400 გრ. შაქრით და 4 ჩ.ჭ. წყლით მოვადუღოთ საშუალო სისქის სიროფი. შიგ ჩავყაროთ 300 გრ. ვარდის ფურცლები, ჩავაწუროთ 1 ც. ლიმონი და 2-3-ჯერ წამოვადუღოთ. გავაცივოთ და ჩავასხათ 2ჩ.ჭ. არაყი. ეს ნარევი გადავიტანოთ შუშისსაცობიან ქილაში და დავხუროთ პერმეტულად. 3 კვირის შემდეგ გავწუროთ, ჩავასხათ ბოთლებში და შევინახოთ.
ვარდის სიროფი
საჭიროა: 300 გრ. მაისის წითელი ვარდის ფურცლები, 600 მლ წყალი, 600 გრ. შაქარი.
აიღეთ მაისის წითელი ვარდის ფურცლები, გარეცხეთ, მოაჭერით ქვედა მოთეთრო ნაწილი, ჩაყარეთ ქილაში. დაასხით იმდენი ცხელი წყალი, რომ ფურცლები შიგ ცურავდეს; დაახურეთ და დადგით 24 საათით. ფრთხილად ამოწურეთ ვარდის ფურცლები. წვენი გაწურეთ, ჩაყარეთ 600 გრ. შაქარი და შესქელებამდე ადუღეთ ნელ ცეცხლზე. გააცივეთ და ჩაასხით ბოთლებში.
