მსოფლიოს სუბტროპიკულ ქვეყნებში ფართოდ არის გავრცელებული ციტრუსოვანთა სხვადასხვა სახეობები: მანდარინი, ლიმონი, ფორთოხალი.
ფორთოხლის ერთ-ერთი ყველაზე საუკეთესო ჯიშია ვაშინგტონ-ნაველი, ჭიპიანი ნაყოფით, რომლის სამეურნეო გამოცდა (აპრობაცია), ჯერ კიდევ კომუნისტურ ეპოქაში ხდებოდა ურეკში, წვერმაღალას ყოფილ ციტრუსოვანთა ექსპერიმენტულ მეურნეობაში.
ჩვენი დაკვირვების პერიოდში, ეს სახეობა საუკეთესო ნიშან-თვისებით გამოირჩეოდა, რის საფუძველზეც მოხდა მათი სამრეწველო დარაიონება, ჩვენს სუბტროპიკულ ზონაში.
ვაშინგტონ-ნაველი შემოტანილია ამერიკიდან და სხვა ჯიშებთან შედარებით, ხასიათდება ყინვაგამძლეობით და გემური კვებითი ღირებულებით. კერძოდ, ესაა სასიამოვნო არომატით და მაღალი ტექნოლოგიური თვისებებით გამორჩეული ჯიში; შეიცავს დიდი რაოდენობით ვიტამინებს, შაქრებს, ეთერზეთებს. გამოიყენება, როგორც ნედლად, ისე გადამუშავებული (მურაბა, წვენი, ჯემი) სახით. მისი ფოთოლი, ნაყოფის კანი და ყვავილები შეიცავს ეთერზეთებს (1,5 -2 %-ს). საშუალოდ, ერთი ძირი ხე იძლევა 50-100 კგ ნაყოფს. ერთ ჰა ფართობზე ირგვება 800-900 ძირი მცენარე. მცენარის კვების არეა 4,5X2,5კვ.მ.
აღვნიშნავ, რომ სსრკ-ს დაშლამდე, რაკი გურია მეციტრუსეობის ზონა იყო, რატომღაც ჰგონიათ, რომ ყველამ ყველაფერი იცის ციტრუსის გაშენების თუ მისი რეაბილიტაციის საქმეში, დარგვიდან დაწყებული, ვიდრე მსხმოიარობამდე.
თუმცა ეს ასე არ არის, რადგან 30 წელზე მეტი გავიდა სსრკ-ს დაშლიდან და პროცესის პარალელურად, მეურნეობები, მათ შორის ციტრუსოვანთა, დაიშალა და განადგურდა. პლანტაციები დაძველდა და განახლებაზე (რაც საუკეთესო ჯიშების შერჩევას, დარგვას და მოვლას გულისხმობს), დიდხანს არავინ ფიქრობდა.
ბოლო წლებში იგრძნობა გამოცოცხლება ციტრუსოვანთა ძველებურად აღორძინების საქმეში, თუმცა, საჭირო წესები მივიწყებულია. ამასთანავე, აუცილებელია, ახლებური რჩევები, ძველის კარგად გახსენების ფონზე.
მეციტრუსეობა საქართველოში სოფლის მეურნეობის უმნიშვნელოვანესი და რენტაბელური დარგი იყო და როგორც ზემოთ ვთქვი, ცნობილი მოვლენების გამო, განვითარება შეფერხდა. ახლა კი დღის წესრიგში კვლავ დადგა მისი რეაბილიტაციის საკითხი; ეს კი უნდა მოხდეს, მეტი თუ არა, წარსულში არსებულ დონეზე მაინც და თანდათან გაუმჯობესდეს.
ამისთვის საჭიროა, დროული და ქმედითი ღონისძიებების დასახვა და რაც მთავარია, ტექნოლოგიური სიახლეების დანერგვა.
ცნობილია, რომ ფორთოხალს აქვს ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო თვისებები, რის გამოც ის მსოფლიოში ყველაზე პოპულარული ხილია თავისი ტექნოლოგიური კვებითი ღირებულებებით.
მწიფდება ნოემბრის ბოლოს და დეკემბრის პირველ ნახევარში. შენახვის უნარიანია და ტრანსპოტირებას კარგად იტანს. თუმცა, ხანგრძლივად შენახვისას გამოშრობას იწყებს.
ფორთოხალი აძლიერებს იმუნიტეტს, ამცირებს კიბოს წარმოშობის პროცესს. ასევე ამცირებს თრომბის წარმოქმნის რისკებს.
ჯანმრთელი ადამიანისთვის უზმოზე ფორთოხლის ჭამა აწესრიგებს კუჭ-ნაწლავის მოქმედებას. საუზმეზე მირთმეული ერთი ჭიქა ფორთოხლის წვენი კი ენერგიით ავსებს ადამიანს.
ზოგადად, დიდი ხანია, ქართულ ციტრუსს ყველანაირად უჭირს. დადგება თუ არა კრეფის სეზონი მაშინვე იწყება ფერმერების, კერძო მეციტრუსეების წუწუნი, რომ ვერ ახერხებენ მოსავლის მოკრეფას, არავინ იბარებს, ლპება და ასე შემდეგ.
როგორც ირკვევა, მოსავლის უმეტესი ნაწილი დროის მოკლე პერიოდში იკრიფება. ბაზარზე შეტანა სწრაფად არ ხდება, ჩქარ ტემპში გაყიდვა ჭირს. ამასობაში კი როგორც მაინც მალფუჭებადი პროდუქტი, ლპობას იწყებს.
ამ მოცემულობიდან გამომდინარეც, აუცილებელია, როცა თავიდან გაშენებას ვიწყებთ, ძირითადად საადრეო ჯიშები შევარჩიოთ. გამოსავალი კრეფის სეზონის გახანგრძლივებაა, გამომდინარე იქედან, რომ საადრეო ჯიში, ბუნებრივია, ადრე დამწიფდება და კრეფის სეზონი გახანგრძლივდება.
ნერგების დარგვის დროს, სავალდებულოა წინასწარ დამუშავებული ნიადაგზე ამოითხაროს 50 სმ რადიუსის ორმო, სიღრმით 40-50 სმ. ნერგები, უმჯობესია დავრგოთ შემოდგომით. შეიძლება, ასევე, ადრე გაზაფხულზეც. დარგვისას უნდა შევიტანოთ ორგანული და მინერალური სასუქები, აგროვადების სრული დაცვით.
ჯერ კიდევ ჩვენი ადრინდელი ექსპერიმენტებიდან გამომდინარე, რაც დამაჯერებელი და საფუძვლიანია, ყველაზე ყინვაგამძლე და საადრეო ჯიშია, როგორც ვთქვით, ვაშინგტონ-ნაველი. ის, უმეტესად, მაინც ასწრებს დამწიფებას და ამასთანავე, ყველაზე მთავარი ისაა, რომ მას ციტრუსოვნებიდან, მანდარინზე მეტადაც კი შეუძლია ფერმერთა ეკონომიკის და ბუნებრივია, ჩვენი ჯანმრთელობის გაუმჯობესება.
კიდევ ერთხელ მოგიწოდებთ _ გავაშენოთ, აღვადგინოთ ციტრუსოვნები, მათ შორის კი, საუკეთესოა ვაშინგტონ-ნაველის სახეობა.
ვახტანგ სურგულაძე,
სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიური დოქტორი
