ხანძრებით თუ გაჩეხვით ტყეების განადგურებამ, მთელ მსოფლიოში საშიშ მასშტაბებს, დიდი ხანია, გადაასწრო.
ამ მხრივ ჩვენს ქვეყანაშიც რომ უდიდესი საფრთხის წინაშე ვდგავართ, ფაქტია.
მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა მიზეზით, ყოველ წელს ნადგურდება ტყის მასივები, ნაკლებად ხდება ტყეების აღდგენა, კონკრეტული თუ სახელმწიფო ინიციატივების აქტივობა, ნაკლებად ჩანს.
ტყე ყოველთვის შეიძლება განახლდეს, როგორც ნატყევარ ადგილზე, ისე სულ თავიდან შეიქმნას, სადაც ადრე საერთოდ არ ყოფილა. ეს შეიძლება მოხდეს როგორც ბუნებრივი, ისე ხელოვნური გზით.
ტყესთან ადამიანი მთელი თავისი არსებობით არის მიჯაჭვული და დღეს ამ ერთობას, როგორც არასდროს, ისე არასდროს დამუქრებია საფრთხე. ამიტომ თითოეული ჩვენგანის ვალია, გამუდმებით ვიფიქროთ მის აღდგენა-განახლებაზე.
დღეს ‘კარმიდამო ჩემი’ ტყის აღდგენა-გაშენებაზე გესაუბრებათ.
ტყის ბუნებრივი განახლება ხდება ხეებიდან ჩამოყრილი თესლით, მოჭრილი ხის ძირკვების ამონაყრით, ფესვების ნაბარტყით.
ტყის მერქნიანი ჯიშების უმეტესი ნაწილის თესლები ფართობზე ქარის საშუალებით ვრცელდება. ამის გარდა, თესლი ერთი ადგილიდან მეორეზე, ტყის ფაუნის წარმომადგენლებს და გამდინარე წყალს გადააქვს.
თესლით ტყის განახლება მთელ ფაქტორზეა დამოკიდებული. კერძოდ, თესლმსხმოიარე წლების განმეორების სიხშირეზე, თესლის შენახვისა და გაღვივება-აღმოცენების პირობებზე, ტყის სიხშირეზე, მკვდარი საფარის სისქეზე და სხვა.
რაც უფრო მეორდება უხვი თესლმსხმოიარობის წლები, ტყის ბუნებრივი განახლებაც წარმატებით მიმდინარეობს.
ზოგიერთი ჯიშის თესლი, თუ ზამთრის განმავლობაში დაფარული არაა ჩამოცვენილი ფოთლებით, შესაძლებელია, ყინვებით დაზიანდეს. ასეთია მუხის, წაბლისა და წიფლის თესლები. თესლების ფოთლებით დაცვა, მით უფრო უზრუნველყოფილია, რაც უფრო ხშირია ტყე.
დიდი მნიშვნელობა აქვს აღმოცენებისთვის ტემპერატურას. სამეცნიერო ლიტერატურული მონაცემებით, აღმოცენებისთვის მინიმალურ ტემპერატურად ითვლება 5-6 გრადუსი სითბო, მაქსიმალურად _ 37-38 გრადუსი. აღმოცენებას ხელს უშლის მშრალი და ცხელი ამინდი.
ტყის აღმონაცენისა და მოზარდი ხის ნორმალური ზრდა-განვითარებისთვის საჭიროა სინათლე, რომლის ინტენსივობა ტყის ქვეშ დამოკიდებულია კალთის შეკრულობის ხარისხზე. რაც მეტია კალთის შეკრულობა, მით ნაკლები სინათლე გაივლის მის ქვეშ და აღმონაცენი თუ მოზარდი ხე არახელსაყრელ პირობებში რჩება. ტყის კალთის შეკრულობის ხარისხი და ამასთან დაკავშირებით ტყის ქვეშ სინათლის ინტენსივობის ცვალებადობა გავლენას ახდენს, აგრეთვე, ბალახეული საფარის განვითარებაზეც და მკვდარი საფარის სისქეზე.
რაც უფრო მდიდარია და მეტადაა განლაგებული ნიადაგი ტყის ქვეშ, მით ძლიერია ბალახის განვითარება. მეჩხერ კორომებში ხშირად ნიადაგის დაკორდებაც შეინიშნება, რაც აბრკოლებს აღმონაცენის განვითარებას. ამიტომ ტყის ბუნებრივ განვითარებას ამ კუთხითაც სჭირდება დაკვირვება და ერთგვარი ‘დახმარება’, რომ ეს კორდები გასწორდეს. თორემ ხშირად დაკორდებულ ნიადაგებზე , ბალახის კონკურენციის შედეგად, აღმონაცენი ისპობა და ტყის განახლების პროცესი წყდება.
კალთის ძლიერი შეკრულობის შემთხვევაში, ტყის ქვეშ სინათლის სიმცირის შედეგად, ნელდება მკვდარი საფარის გახრწნის პროცესი. ამიტომ ასეთ ტყეში მკვდარი საფარი სქელი და უხეშია. განახლების პროცესზე უარყოფითად მოქმედებს.
გვახსოვდეს, ტყის სიხშირის რეგულირებით შესაძლებელია ვარეგულიროთ სინათლის ინტენსივობა, მკვდარი საფარის სისქე და ბალახეული საფარის განვითარება, რითაც ბუნებრივი განვითარების სასურველ შედეგსაც მივაღწევთ.
სქელი, მკვდარი საფარის გახრწნის დაჩქარების კარგ საშუალებად ითვლება ტყის სიხშირის შემცირება და საფარის ე. წ. “აჩიჩქვნა”.
ძლიერ განვითარებული ბალახის საწინააღმდეგო ღონისძიებად ითვლება ტყის ჭრის ნარჩენების დაწვა, ბალახის მოცლა ხელით სამუშაო იარაღებით ან მექანიზებული საშუალებებით. ბალახის მოცილებას ჩვეულებრივად აწარმოებენ ორი მეტრის სიგანის ზოლებზე.
საგულისხმოა, რომ ბუნებრივ განახლებას ხშირად აბრკოლებს ქვეტყეც. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ამ მხრივ ე. წ. მარადმწვანე ქვეტყე, რომელიც საქართველოში (გურიაში, მაგალითად) წარმოდგენილია შქერით, წყავით…
ქვეტყე ძალზე ჩრდილავს აღმონაცენს და სპობს მას. ამიტომ ასეთ პირობებში ტყის აღდგენისთვის საჭიროა ქვეტყე გაიჩეხოს ორი-სამი მეტრის სიგანის ზოლებად. ამის შემდეგ ეს ქვეტყე უნდა ამოიძირკვოს და ზოლებზე , ბაქნებზე დაირგოს სწრაფმოზარდი ჯიშების ნერგები…
ტყის ბუნებრივი განახლება ვეგეტატიური გზით (ძირკვის ამონაყარი, ფესვის ნაბარტყი) ძირითადად ფოთლოვან ჯიშებს ახასიათებთ. წიწვოვანი ჯიშებიდან ამონაყარს მხოლოდ უთხოვარი, სექვოია, ჭაობის კვიპაროსი და კიდევ რამდენიმე ჯიში იძლევა..
ამონაყრით ტყის ჯიშების გაახლების უნარი დამოკიდებულია ხის ასაკსა და ძირკვის დიამეტრზე _ რაც მეტი ხნისაა და მსხვილია მისი ღერო, მით შემცირებულია ამონაყრის მოცემის უნარი.
ამონაყრის განახლება, აგრეთვე. დამოკიდებულია ხის მოჭრის პერიოდსა და ჭრის წესზე. უმჯობესია, ჭრა შემოდგომაზე ჩავატაროთ.
რაც შეეხება ტყის ხელოვნურ განახლებას, ის უნდა ვაწარმოოთ ისეთ ფართობებზე, სადაც ბუნებრივი განახლება გარკვეული ხელშემშლელი მიზეზების გამო, უზრუნველყოფილი არაა. ხელოვნური განახლება შეიძლება ჩატარდეს არსებული ტყის კალთის ქვეშ, პირწმინდად ტყე გაჩეხილ ფართობზე, ისეთ ფართობზე, სადაც მიღებულია მეურნეობისთვის არასასურველი ჯიშების (ხისა და ბუჩქის) განახლება.
ტყის ხელოვნური გაშენება გულისხმობს ისეთი ფართობების გატყევებას, რომელზეც ხანგრძლივი დროის მანძილზე ტყე არ არსებობდა.
კალთის ქვეშ, ტყის ხელოვნური განახლება ნიშნავს, მოსაჭრელად განკუთვნილი ტყის ქვეშ, მოჭრამდე 1-3 წლით ადრე, თესვას ან რგვას. ამ შემთხვევაში მთავარი მიზანია, გამოვიყენოთ ტყის კალთის დაცვითი ფუნქცია. როგორც ცნობილია, ტყის ქვეშ ვერ ვითარდება ბალახი, არ აქვს ადგილი ადრეულ და გვიან ყინვებს, მზის პირდაპირი რადიაციის მავნე გავლენას, ნიადაგის წყლის გაყინვას.
ტყის ხელოვნური განახლება და გაშენება (ტყის კულტურები) წარმოებს თესვით ან რგვით. ნიადაგის დამუშავება, სარგავი მასალის დახარისხება, შენახვა და დასარგავად მომზადება ისეთივე წესით წარმოებს, როგორც ტყის ზოლების გაშენების შემთხვევაში.
თუ ტყეს ხელოვნურად საგულდაგულოდ ვაშენებთ როგორც თესვით, ისე დარგვით, უნდა დავიხსომოთ და გავითვალისწინოთ, რომ ამ პროცესს ახლავს როგორც დადებითი, ისე _ უარყოფითი მხარეები.
თესვის დროს დადებითი მხარეებია: მცენარის ფესვთა სისტემა ნორმალურად ვითარდება; მარტივია თესვის აგროტექნიკა; არაა საჭირო სანერგეების მოწყობა.
უარყოფითად ითვლება: თესვით გაშენებისას საჭიროებს მეტი მოვლითი ღონისძიების ჩატარებას, ვიდრე ნარგავი. ჯიშების მეწლეობა აძნელებს თესლით უზრუნველყოფის საქმეს. სათესლე მასალა მუდმივ ადგილზე გაცილებით მეტია საჭირო, ვიდრე სანერგეში სარგავი მასალის გასაზრდელად.
დარგვით ტყის გაშენების დადებითი მხარეებია ის, რომ ტყე შენდება ჩამოყალიბებული მცენარეებით, რომელთაც მეტი უნარი აქვთ, დაძლიონ სარეველების კონკურენცია. რგვის პირველი წლიდანვე მცენარეები უფრო სწრაფად იზრდება, ვიდრე ანალოგიურ პირობებში ნათესი.
უარყოფითი მხარე რგვით გაშენებისა კი ის არის, რომ სამუშაო უფრო რთულია, ვიდრე თესვის პროცესში. რგვის პროცესში ფესვთა სისტემის დეფორმაცია-დაზიანება ხდება.
მშრალ პირობებში, სადაც ნიადაგი სწრაფად შრება, წიწვოვნებისა და წვრილთესლოვანების თესვით გასენება ცუდ შედეგს იძლევა. უნდა გვახსოვდეს, რომ საქართველოს დაბლობ რაიონებშიც წიწვოვნებისა და წვრილთესლოვანების თესვით გაშენება არასაიმედოა. ამიტომ ასეთ ადგილებში რგვით გაშენებაა უმჯობესი.
თესვისა და რგვის უმჯობეს დროდ ადრიანი გაზაფხული ითვლება.
ტყის გაშენების უკეთესი შედეგების მისაღებად საჭიროა, წინასწარ იქნას დადგენილი ტყის კულტურების ტიპი, რაც გულისხმობს ჯიშების შერჩევას, მათი შერევის სქემას, მცენარეებს შორის დაცილებას, მწკრივებსა და მწკრივთაშორისებში კულტურების გაშენების წესს.
ტყის განვითარებაში, ასევე, საკმაოდაა გავრცელებული მოვლენა, ჯიშთა ცვლის სახელწოდებით. ტყის ჯიშობრივი შემადგენლობის ცვლის პროცესს იწვევს მრავალი ფაქტორი , მათ შორის კლიმატის და ნიადაგური პირობების ცვალებადობა, რაც ცალკე საუბრის თემაა.
