“პატივცემულო მკითხველო, ეს სევდიანი ისტორია დავწერე დიდი გულისტკივილით. როცა წერა დავამთავრე, გადაკითხვა აღარ ვისურვე, რადგან არ მინდოდა სიკვდილის წინ, ვინ იცის, მერამდენედ, ისევ გამხსნოდა მარად პირღიად დარჩენილი ჭრილობები. გიტოვებთ ნამდვილ ამბებს ჩემი მძიმე ცხოვრებიდან შეულამაზებლად”.
კარლო ტრიფონის ძე კიკვაძე
ღია მწვანე ფერის, გახუნებული, თორმეტფურცლიანი რვეული თაობების უზარმაზარ ისტორიას იტევს და უვლის კიდეც. რამდენჯერმე წავიკითხე ეს “საინტერესო” ამბები! საბრალონი!!! თუმცა, არც ისე შესაბრალნი არიან, რადგან განგებამ მათ ნაშიერთ მისცა ძალა, გადაერჩინათ წარსული. თქვენ იმათი საცოდაობა ნახეთ, ვისმა ნაშიერმაც “გვანს მიახვეტა” სახელოვანი წინაპრების ხსოვნა და ნაგვის ურნაში უკრა თავი!!!
ნაღდი სურებლობით მუდამ ვამაყობდი და ამჯერადაც ვამაყობ, როგორც შევძლებ, ისე გადავურჩინო ჩემს მიწას განუმეორებელი, მძიმე ისტორიის ნაფლეთები.
და რადგან ვერასოდეს მოვახერხე წიგნის გამოცემა, მცირე ეპიზოდებს დავჯერდეთ, ძვირფასო მკითხველო!
ამჯერად იმ მწვანეყდიან რვეულს მოვუბრუნდეთ.
“სამსონ ივანეს ძე კიკვაძე თავსურებში ცხოვრობდა. დიდი ადგილ-მამულები ჰქონდა. ერთხელ, ნადი ყავდა ყანაში, სადილმა დაიგვიანა. მისი ბიჭი უნდა მოსულიყო. შეშინდა ივანე, სახლისკენ დაეშვა. გზად ბათლომე ბარამიძე შეხვდა. მიხვდნენ, ბავშვი გატაცებული იყო. ბათლომემ მამას გაასწრო. საზღვარს მიღწეულ ოსმალებს გაკოჭილი და პირში ჩვარჩაჩრილი ბიჭი მიწაზე დაეგდოთ, თავად კი სადილობდნენ. ბათლომემ ერთ-ერთს პირში მოარტყა ტყვია. დანარჩენები გაიქცნენ.
ბუღარა მამალაძის თანამედროვე იყო ივანე ბარამიძე, იყვნენ სხვებიც. მათ ხსოვნას დიდხანს ინახავდა ხალხური ლექსები. ახლა, სამწუხაროდ, ის ლექსებიც წარსულში ჩაიძირა სახალხო გმირებიანად.
1962 წელს, როცა ჩოხატაურის რაიონის ყველა სოფლის ისტორია დაიწერა და მუზეუმს ჩაბარდა, ზემოსურებში 49 გვარი ცხოვრობდა. უძველეს გვართა შორის კიკვაძე ერთ-ერთი დაწინაურებული იყო. მათ დიდი ადგილ-მამულები ჰქონდათ. ისედაც ცნობილი ამბავია, მაგრამ, როგორც კარლო კიკვაძე გვიყვება, მის ბაბუას, სამსონს, 300 სული პირუტყვი ჰყოლია. ზაფხულს მთაში ატარებდა, ზამთარს _ ლანჩხუთში. 1934-ში სამსონს მთაც წაართვეს და ბარიც. პირუტყვი ლესაში და ჩიბათში გადაეცა კოლექტივს. თუმცა, ამ ყველაფერს, სათავე 1924-ში ედო, რადგანაც კიკვაძეები დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ხალხს მასპინძლობდნენ სურებში და ეხმარებოდნენ. ბევრგან არის ნახსენები და ჩემს ბავშვობაშიც მესმოდა ბებურ კიკვაძის სახელი. მის კარავში ტარდებოდა კრებები. 1924-ის აჯანყების ერთ-ერთი ლიდერი, შალვა ნესტორის ძე ბერიშვილი (ნოე რამიშვილის დისშვილი), თურქეთიდან სურების მთაში გადმოდიოდა და იქ ხვდებოდა თანამებრძოლებს. მასთან მეგობრობდა მაქსიმენ კიკვაძე. კარლო კიკვაძე გვიყვება: “მაქსიმენი მუდმივ დევნასა და ძიებაში იყო. 1925 წელს ბაბუაჩემის, სამსონის ოჯახს თავს დაესხა ჩოხატაურის იმდროინდელი მილიციის უფროსი იმნაიშვილი 12 მილიციელის თანხლებით. ოჯახში მყოფნი გარეთ გამოყარეს, თანმხლებთ კი უბრძანეს, სახლი დაერღვიათ. არავინ ისურვა 12 შვილის გამზრდელი სახლი დაშლა. მაშინ თვითონ იმნაიშვილი ასულა სახლზე და დაშლა დაუწყია, თანაც იძახდა თურმე _ სად ხარ, მაქსიმენა კიკვაძე, გამოჩნდი თუ ხარ ბიჭიო! მაქსიმენი იქვე ახლოს ყოფილა ტყეში და ის იყო, თოფის სასხლეტისთვის ხელი უნდა გამოეკრა, რომ ბიძამისმა ონოფრე კიკვაძემ შეაჩერა, _ ამას კი მოკლავ, მარა სოფელს ააოხრებენო! მაქსიმენმა თურმე მაჯაზე იკბინა! ის დაშლილი სახლი შუასურებში კოლმეურნეობის შენობაა. 1936-ში ისევ დაეცნენ შეუდრეკელი კაცის შესაპყრობად სამსონის ოჯახს. დაიჭირეს კიდეც, მაგრამ გზიდან გაექცა 12 მილიციელს. ამის მერე ქრება მაქსიმენ კიკვაძის კვალი, არავინ იცის, სად ჩაიკარგა”.
ბევრი “დიდი” ხალხია ამ გვარში. ისინი მოგონებას იმსახურებენ. ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირად ხდება ისტორიის დამახინჯება. მხოლოდ ერთ ფაქტზე შევჩერდები, _ სურების გზის მშენებლობაზე. ძველად საურმე გზა თვითონ სურებლებმა საკუთარი ძალით გააკეთეს. ბაბუას გადმოცემით, გამწევი ძალა თუ არ იყო საკმარისი, თავად ჩვენ ვებმებოდით არნაბშიო. როცა ნოე რამიშვილი მინისტრი გახდა, მას თბილისში ეწვია თავსურებელი მაკარ კიკვაძე და სთხოვა დახმარება. ნოემ ბიუჯეტის სივიწროვეზე ესაუბრა, მაგრამ ხელცარიელი არ გამოუშვა _ ასაფეთქებელი მასალა და სამუშაო იარაღები დიდი რაოდენობით გამოატანა. ეს ყველაფერი მაკარ კიკვაძემ ნოეს მითითებით დიდი ვანის ცენტრში, შემდგომში პურის საცხობი რომ იყო, იმ ადგილას შეინახა დაცულ შენობაში. გაზაფხულზე სამუშაოები უნდა დაწყებულიყო და შემდგომ ნოე შეაშველებდა ხელს. მაგრამ მოგეხსენებათ, როგორი გაზაფხული დაგვიდგა _ დამოუკიდებლობა დავკარგეთ, ნოე ემიგრაციაში წავიდა, ხანგრძლივი დროის შემდეგ დაიწყო გზის მშენებლობა. რა თქმა უნდა, შენახული მასალებით ისარგებლეს. დიდი შრომა გასწია მაკარ კიკვაძემ, თუმცა, 37-ში, მას არ აპატიეს რამიშვილთან ადრინდელი მეგობრობა და დაიჭირეს, ძმაც ზედ მიაყოლეს!
ახლა გადავხედოთ ოფიციალურად დაცულ ისტორიებს _ არც ნოე რამიშვილის ხსენებაა სადმე და არც კიკვაძეების, ან კი, რა სირცხვილით უნდა ახსენონ სამშობლოს შეწირული მამულიშვილები? სამაგიეროდ, იგივე ისტორია დიდის ამბით გვამცნობს, რომ სურების გზა ფილიპე მახარაძემ გაიყვანა და ამის გამო ძეგლიც კი დაუდგეს, რომელიც მისივე მოთხოვნით აიღეს! ილიას მკვლელს ძეგლი, რამიშვილს, კიკვაძეს და მისთანებს ტყვია!
და ბოლოს, შეუფასებელი საგვარეულო წარსულის წარმომჩენი თავად მოგიყვებათ საკუთარ ნაწამებ ცხოვრებაზე: “მამაჩემი ტრიფონ კიკვაძე 1888 წელს თავსურებში დაიბადა. ნიკოლოზეს ჯარიც მოიარა და მაინც არ იცოდა, რატომ იჯდა ციმბრის ციხეში 4 წელი! დედაჩემი ბულბულო რამიშვილი მეოთხე შვილზე მშობიარობას გადაჰყვა 1938 წელს. პატარა ვაჟიკო ცოცხალი დაიბადა, მაგრამ 10 წლისა დაიღუპა. მამა, როცა ეს ამბავი მოხდა დაჭერილი იყო. დავრჩით 3 ობოლი. ჩემი და და ძმა ბიძაჩემმა გაზარდა სურებში. მე მამიდამ წამიყვანა ზემოხეთში. 41-ში მამიდას ქმარი ომში წავიდა. იქაც უპატრონოდ დარჩნენ პატარები. მერე მეორე მამიდამ დიდვანში წამომიყვანა, მაგრამ აქედან მახინჯაურის უპატრონო ბავშვთა სახლში წამიყვანეს. დავამთავრე თბილისში პროფსასწავლებელი. ციმბირის 40-გრადუსიან ყინვაში მოვიხადე სამხედრო სამსახური. ვმუშაობდი დიღომში, მახარაძეში, ნატანებში. მოგვიანებით მივაკითხე სურებს. აგერ ახლახან მივიღეთ მამის რეაბილიტაციის დოკუმენტი, რომელშიც წერია, რომ იგი სამეულმა აიყვანა და მალევე დახვრიტეს. ჩემი და-ძმა ბიცოლამ, ნადეჟდა ბარამიძემ გაზარდა; და პარმენ სოროზანიშვილზე გათხოვდა ზემოსურებში, ძმაც დაქორწინდა. მე ცოლად შევირთე ციცინო მათითაიშვილი. გვყავს 3 ვაჟი და 4 შვილიშვილი, ისინიც ვაჟები.
ძვირფასო მკითხველო, სურების ისტორია ბაჯაღლო ოქროს საბადოა. მე ვალდებული ვარ, ვემსახურო ჩემს სამშობლოს მიწას. არ გვაქვს უფლება, საფლავში ჩავიტანოთ ჩიხნარის თოფის ქარხნის, ელიოტ სკოტის, თურქ-სელჩუკთა თავს დაცემის ისტორიები. რა პირით წარვდგეთ მათ წინაშე? არ ვეცადოთ მაინც, სუფსის ხეობის და ლომის კარელის ისტორიის შესახებ სიმართლე ვთქვათ?
უდიდესი მადლობა უნდა ვუთხრა კარლო კიკვაძის სულს. მის დას, მეათე ათეულში გადამდგარ დიდ ქალბატონს მაყვალა სოროზანიშვილს. მაყვალას შვილს ბატონ ოთარ სოროზანიშვილს, რომელიც მუდამ საიმედო დარაჯად ედგა სურებს და ასეა ახლაც.
სამსონ კიკვაძის 12 შვილიდან სამი უცოლშვილოდ დაიღუპა, ცხრამ 33 შვილი, 89 შვილიშვილი დატოვა. ისინი საქართველოს მრავალ კუთხეს ამშვენებენ, მათი წინაპრების ცხოვრება საუკეთესო მაგალითია იმის დასტურად, რომ სიკეთის და სიმართლის ნერგი იხარებს თუნდაც სიპ ქვაზე, ისე, როგორც კიკვაძეთა ნაფეხურზე მოხდა.
რუსუდან ბერიშვილი
