გურიაში ოდითგანვე მაღალ დონეზე იყო განვითარებული მევენახეობა და მეღვინეობა. ამის უტყუარი დასტური, სხვა ფაქტორებთან ერთად, ვაზის ადგილობრივ ჯიშთა მრვალფეროვნებაცაა. აკადემიკოს ი. ჯავახიშვილის დათვლით, აქ 59 ვაზის ჯიში არსებობდა, რომელთაგანაც ჩვენი წინაპრები მაღალხარისხოვან და მრავალფეროვან ღვინოებსა და სუფრის ყურძენს აწარმოებდნენ.
დღეს, მიზეზთა გამო, განთქმული ადგილობრივი ჯიშების ადგილი, გარდა იშვიათი გამონაკლისისა, დაბალხარისხოვან ჰიბრიდებს: ნოას (გურული ვარიაციით “ნოვე”), იზაბელას (“ადესა”), ჭეიშვილს და სხვებს უკავიათ. აქედან გამომდინარე, ფართო საზოგადოებისთვის ნაკლებადაა ცნობილი და შესაბამისად, შესწავლილიც გურიის აბორიგენული ვაზის ჯიშებისა და მათგან მიღებული ღვინოების თვისებები. გურული ღვინოები კი განსაკუთრებული არომატით, ბუკეტით, ხავერდოვნებით, სინაზით გამოირჩევიან.
ასევე მაღალი გემური თვისებებით, გარეგნული სილამაზით, შენახვის უნარიანობით და ტრანსპორტაბელობით გამოირჩევიან გურული სუფრის ყურძნებიც, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია.
საყურადღებოა ერთი მნიშვნელოვანი ისტორიული ფაქტი: პირველი ქართული ღვინო გურული იყო. ეს წლების მანძილზე განახორციელა გურიაში დასახლებულმა ინგლისელმა აგრონომმა იაკობ მარმა დაახლოებით ორი საუკუნის წინათ, 19-ე საუკუნის 20-30-იან წლებში.
ცხადია, ყველა ვაზის ჯიში მაღალი ღირსების ვერ იქნება, თუმცა, თითოეული მათგანი ჩვენი წინაპრების მიერ საუკუნეების მანძილზე დიდი რუდუნებითაა გამოყვანილი და მათ სათანადო მოძიება, ზრუნვა, გადარჩენა და დაცვა სჭირდებათ.
“კარმიდამო ჩემის” მეშვეობით, ვაზისა და ხარისხიანი ღვინის მოყვარულთათვის ვიწყებთ გურიის აბორიგენული ვაზის ცალკეული ჯიშების დახასიათებას საზოგადოებისთვის მათი უკეთ გაცნობის მიზნით.
მტევანდიდი (სინონიმი: აკიდო)
გურული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. ფილოქსერის და სოკოვან დაავადებათა შემოჭრამდე, მასობრივად იყო გავრცელებული გურიის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე, აგრეთვე აჭარაშიც (ქედის რაიონის).
ზემო გურიის (დღევანდელი ჩოხატაურის რაიონი) ზოგიერთ სოფელში მას “აკიდოს” ეძახდნენ, რაც გურული ტერმინოლოგიით, ორმტევნიან რქას ნიშნავს.
იგი სამეურნეო დანიშნულებით საღვინე ჯიშია. მისი ზრდა-განვითარება საშუალო ან საშუალოზე ძლიერია, საკმაოდ უხვმოსავლიანია _ მაღლარად გაზრდილი ერთი ძირის მოსავლიანობა 50 კგ-მდეა. საშუალო საჰექტარო მოსავლიანობა 60-80 ცენტნერია. სოკოვან ავადმყოფობათა მიმართ შედარებით ამტანია, მეტადრე ნაცრის მიმართ. მწიფდება ოქტომბრის ბოლოს.
მტევნის სიდიდის მიხედვით ჯიში თავის სახელწოდებას ვერ ამართლებს _ მისი მტევანი საშუალო სიდიდის ან საშუალოზე ოდნავ დიდია, ფორმით არასწორი, განიერ-კონუსისებრი და განტოტვილი, ხშირად მხრიანი. ზოგჯერ მხრის სიგრძე მტევნის სიგრძის ნახევრამდე აღწევს. თხელია ან საშუალო სიმკვრივის. მტევნის საშუალო წონა შეადგენს 207 გრამს, დიდი მტევნის წონა 380 გრამია. მარცვალი _ მუქი-ლურჯი, შავ ფერში გარდამავალი, საშუალო სიდიდის, ოვალური, შუა წელში განიერი, ბოლო მომრგვალებული აქვს და სიმეტრიულია. სქელკანიანია, საკმაოდ ხორციანი და უფრო წვნიანი.
მტევანდიდს ახასიათებს პართენოკარპიულობა (დაწვრილმარცვლიანება). წვრილი მარცვლები ყურძნის სრული სიმწიფის პერიოდისთვის ასწრებს დამწიფებას.
წვენის გამოსავლიანობაა 66,3%, ტკბილის შაქრიანობა _ 20-23%, საერთო მჟავიანობა _ 8,5-10%.
ღვინო საკმაოდ მაღალი ღირსების, მუქივარდისფერი, საკმაოდ სხეულიანი და ჰარმონიულია, ალკოჰოლისა და მჟავიანობის ნორმალური შეფარდებით. ახასიათებს კარგი ტრანსპორტაბელობა და შენახვისუნარიანობა.
წარსულში მტევანდიდის პროდუქციას ჯანის ყურძენს ურევდნენ და მიიღებოდა მაღალხარისხოვანი წითელი სუფრის ღვინო, რომელიც ცნობილი იყო “საჯავახოს ღვინოს” სახელწოდებით.
ვაზზე დატოვებული ყურძენი დეკემბრის ბოლომდე ინახება, დაკრეფილი კი _ გაზაფხულამდე.
თეთრი კამური(სინონიმები: კამურა, კამურის ყურძენი)
გურული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიშია. ადრე იგი ფართოდ იყო გავრცელებული მაღლარების სახით შუა და ზემო გურიაში, აგრეთვე, მოსაზღვრე ქვემო იმერეთის (ბაღდათისა და ვანის) რაიონებში.
სამეურნეო დანიშნულებით თეთრი კამური სრულად აკმაყოფილებს როგორც საღვინე, ისე სუფრის ყურძნის მოთხოვნებს და ამრიგად, ერთ-ერთი საუკეთესო ჯიშია არა მარტო გურიაში, მთლიანად საქართველოშიც.
ვაზი ძლიერი ზრდისაა. მაღლარად აღზრდილ ვაზზე რქების სიგრძე ხშირად 2,5 მეტრამდე აღწევს. საკმაოდ უხვმოსავლიანია _ საშუალო საჰექტარო მოსავლიანობა შეადგენს 70-80 ცენტნერს, ხოლო სათანადო მოვლისა და ხელსაყრელი კლიმატური პირობების შემთხვევაში, მოსავლიანობა გაცილებით მეტია. ამის მაგალითად გამოდგება ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ გურიანთელი ფერმერი აკაკი ღლონტი, რომლის ნაკვეთზეც ერთი ძირი კამური წლების მანძილზე 150-200 კგ. მოსავალს იძლევა.
სოკოვან დაავადებათა მიმართ სუსტად გამძლეა. განსაკუთრებით ავადდება ნაცრით. მწიფდება ოქტომბრის შუა რიცხვებში (უფრო მეორე ნახევარში).
მტევანი საშუალო სიდიდისაა, ცილინდრულ-კონუსური, განტოტვილი, თხელი. მტევნის საშუალო წონა 165 გრამია, დიდი მტევნისა კი 230 გრამი. ხასიათდება კარგი ტრანსპორტაბელობით. მარცვალი მომწვანოა, მზის მხრიდან მოყვითალო-ქარვისფერი იერით. საშუალოზე მსხვილია, მოგრძო-ოვალური და სიმეტრიული. სქელკანიანია და მკვრივხორციანი მეტად სასიამოვნო ტკბილი გემოთი და ჯიშისთვის დამახასიათებელი განუმეორებელი არომატით.
წვენის გამოსავლიანობაა 79%, ტკბილის შაქრიანობა _ 19-20%, საერთო მჟავიანობა _ 8 %.
იძლევა მაღალი ხარისხის ღვინოს, რომელიც ხასიათდება ძვირფასი გემური თვისებებით და ზომიერი, ხალისიანი მჟავიანობით.
ვაზზე დატოვებული ყურძენი დეკემბრის ბოლომდე ძლებს, დაკრეფილი კი გაზაფხულამდე ინახება.
