“მოქალაქეთა მონაწილეობის გარეშე, ადგილობრივი თვითმმართველობის ნაცვლად, ადგილობრივ მმართველობას მივიღებთ”

თვითმმართველობის ექსპერტი სანდრო სვანიშვილი გურიაში რვა დღის განმავლობაში, ჩოხატაურისა და ოზურგეთის მუნიციპალიტეტების საკრებულოს წევრებს, გამგეობის თანამშრომლებს და სოფლის რწმუნებულებს აუცილებელ საკითხებზე ტრენინგებს უტარებდა. რა იციან გურულმა ჩინოვნიკებმა, როგორ აფასებს ორგანულ კანონში ცვლილებებს და რას ფიქრობს პრემიების საკითხზე სანდრო სვანიშვილი?

_ 2010 წლის 30 მაისის თვითმმართველობის არჩევნებამდე ორგანულ კანონში შევიდა ცვლილება, რომლის მიზანი თვითმმართველობის როლის გაზრდა და მისი დამოუკიდებლობის დონის ამაღლება იყო. როგორ შეუწყო ხელი ამ ცვლილებამ დეცენტრალიზაციას?

_ ორგანულ კანონში შეტანილი ცვლილებები შეგვიძლია დავაჯგუფოთ ორი ძირითადი მიმართულებით: პირველი _ ინსტიტუციური სტრუქტურის დახვეწა, რომლის მიზანიც იყო თვითმმართველობის დონეზე ე.წ. ორხელისუფლიანობის დაძლევა. მკაფიოდ უნდა განსაზღვრულიყო, თუ ვინ ვინ არის. თვითმმართველობის ინსტიტუციური სტრუქტურის დახვეწა წარმოადგენდა აუცილებლობას, რომელსაც უნდა შეეწყო ხელი თანამდებობის პირებს შორის მკაფიო იერარქიის დადგენაში, რაც საბოლოო ჯამში, ხელს უწყობს თვითმმართველობის დამოუკიდებლობას. ამ ცვლილებით განისაზღვრა წარმომადგენლობითი ორგანოს წამყვანი როლი, ასევე გამგეობის, როგორც საკრებულოს გადაწყვეტილებების აღმსრულებელი ორგანოს ფუნქციები. თუმცა, როგორც ჩატარებული შეხვედრები მეტყველებს, ეს საკითხები პრაქტიკაში ბოლომდე არ არის ერთგვაროვნად დამკვიდრებული. პრობლემა მდგომარეობს კანონის არაერთგვაროვან გაგებაში. ეს მიუთითებს კანონის შემდგომ დახვეწაზე. მაგრამ, ჩემი აზრით, მთავარი პრობლემა კანონის იმპლემენტაციაშია _ ახალი კანონები ძველი წესებით ვერ გახორციელდება.

მეორე მიმართულება იყო თვითმმართველობის გახორციელებაში მოქალაქეთა მონაწილეობის კუთხის დამატება. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია და მიმართულია თვითმმართველობის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფისკენ. შეიძლება ითქვას, რომ თვითმმართველობაში მოქალაქეთა მონაწილეობის გარეშე თვითმმართველობა არ არსებობს.

რა თქმა უნდა, ეს ორი ცვლილება ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რომ თვითმმართველობა რეალურად გამხდარიყო დამოუკიდებელი, სხვა საკითხია, თუ როგორ ტარდება ეს ცხოვრებაში. ხშირად ამბობენ, პოლიტიკური ნება არ არის, რომ კანონები ამოქმედდეს. ამის პასუხად ვეუბნები: _ კი, მაგრამ რა ნება გჭირდებათ? კანონი მიღებულია პარლამენტის მიერ, ხელმოწერილი პრეზიდენტის მიერ, ამაზე მეტი მაღალი თანამდებობითი პირი საქართველოში არ არსებობს. მეტი ვისი ნება უნდა იყოს გამოხატული? ახლა მთავარია, ვიზრუნოთ და დავიწყოთ ამ კანონის აღსრულება.

_ რამდენად არიან დამოუკიდებლები თვითმმართველობები ფინანსური და ქონებრივი პოლიტიკის წარმოების პროცესში?

_ იურიდიულად რომ შევხედოთ, კანონში თითქოს ყველაფერი კარგად გვიწერია. მოცემულია, რომ თვითმმართველობის ბიუჯეტი დამოუკიდებელია, წერია ის, რომ თვითმმართველობას გააჩნია ქონება. ეს საკითხები აღნიშნულია, როგორც ორგანულ კანონში, ასევე შევიდა კონსტიტუციაშიც. პრობლემა არის ის, თუ რამდენად საკმარისია ეს ქონება და ფინანსები თვითმმართველობის მიერ თავისი უფლებამოსილების გასახორციელებლად. ჩვენ ვქონდა შეხვედრები ჩოხატაურსა და ოზურგეთში, ვისაუბრეთ ევროპული ქარტიის ერთ-ერთ ძალიან მნიშვნელოვან პრინციპზე _ უფლებამოსილებებისა და ფინანსების თანაბარზომიერებაზე. უფლებამოსილების თანაბარზომიერი უნდა იყოს ის ფინანსები და მატერიალური რესურსები, რომელსაც სახელმწიფო გადასცემს თვითმმართველობას. ანუ თუ მივეცით ბევრი უფლებამოსილება თვითმმართველ ერთეულს, ქონებაც ბევრი უნდა მივცეთ. თუ ფინანსები მცირეა, მაშინ უფლებამოსილებაც ნაკლები უნდა იყოს ანუ ამათ შორის დაცული უნდა იყოს ბალანსი.

_ სამართლიანად მიგაჩნიათ გათანაბრებული ტრანსფერის გამოთვლის ფორმულა?

_ თვითონ ფორმულა ცუდი ნამდვილად არ არის. რა თქმა უნდა, იგი შეიძლება უფრო უკეთესიც იყოს და შესაძლებელია მისი შემდგომი დახვეწაც. მაგრამ აქ მთავარია ის კრიტერიუმი, რომელიც ჩადებულია ფორმულაში. რამდენად რეალურია ეს კოეფინციენტები და რამდენად რეალურად ასახავს იმ მონაცემებს, რომელიც უნდა შევიტანოთ. დავიწყოთ, თუნდაც, მოსახლეობის რაოდენობით. არის თუ არა ეს ციფრი მართებული, რომელიც შეგვაქვს ამ ფორმულაში? რამდენად შეესაბამება სტატისტიკური მონაცემები რეალობას? მაგალითად, რომ გითხრათ, სტატისტიკური მონაცემებით, შესაძლებელია, ოზურგეთში დასაქმებული იყოს მოსახლეობის 90%, გაგეცინებათ. მაგრამ, სტატისტიკის მიხედვით დასაქმებულად ითვლება ადამიანი, მიწა თუ გააჩნია. ანუ ამ მონაცემებს თუ შევიტანთ ფორმულაში, ვერ მივიღებ იმ რეალურ შედეგს, რასაც ეს ფორმულა უნდა იძლეოდეს. ასე რომ, ამ კუთხით თუ არის საუბარი გათანაბრების ფორმულა ნამდვილად ვერ ასრულებს დასახულ მიზანს.

_ რამდენად გაცნობიერებული არიან საკუთარ კომპეტენციებში თვითმმართველობაში დასაქმებული საჯარო მოხელეები?

_ ნაკლებად. სამწუხაროდ, ხშირად მოქმედებს ძველი საბჭოური ტრადიციები _ სოფლის რწმუნებულებთან გვქონდა შეხვედრა. ჩვენც გავცხარდით და ისინიც გაცხარდნენ, როდესაც ვსაუბრობდით ცნობების გაცემასთან დაკავშირებით. რწმუნებულს ვუთხარი, რომ მათ არ აქვთ უფლება, ყველაფერზე ცნობები გასცენ. კანონში მოცემულია, რომ მათ უფლება აქვთ, გასცენ ცნობა მხოლოდ საქონლის ადგილსამყოფლის შესახებ და კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა ცნობები. ასეთი ცნობა კი არის მხოლოდ ხე-ტყესთან დაკავშირებით. დედისერთობის, ოჯახური მდგომარეობის, ოჯახის შემადგენლობის შესახებ და სხვა მსგავსი ცნობების გაცემის უფლებამოსილება რწმუნებულებს არ აქვთ. ანალოგიური მიდგომაა გამგეობის თანამშრომლებთან. მთავარი პრობლემა იმაშია, რომ ჩვენ შემოვიტანეთ ახალი კანონები, მაგრამ ვცდილობთ, საბჭოური ტრადიციებით გავაგრძელოთ ცხოვრება და ყველაფერზე ვითხოვოთ ცნობები. თუმცა, ეს არ არის მხოლოდ რწმუნებულების და გამგეობის პრობლემა _ ეს თავად საზოგადოების მენტალიტეტიდან მომდინარეობს და ამის შეცვლაა საჭირო.

_ როგორია თქვენი თვალით დანახული გურია და რამდენად აქტიურები იყვნენ თქვენს შეხვედრებზე გურული ჩინოვნიკები?

_ ძალიან აქტიურები იყვნენ. საინტერესო შეხვედრები ჩავატარეთ, როგორც ჩოხატაურში, ასევე ოზურგეთში. ეს იყო ცოცხალი აზრთა გაცვლა-გამოცვლა, პრობლემას ისინი ჩემზე უკეთესად ხედავენ. მათ უნდა ჩემზე უკეთ იციან, რა პრობლემები აქვთ და ეს პრობლემები მხოლოდ კანონებში არ არის. პრობლემები ნამდვილად ძალიან ბევრია. მთავარია მოვინდომოთ და გამოსავალს ნამდვილად ვიპოვით.

გურულები ცნობილები არიან სხარტი აზროვნებით და მაღალი ინტელექტით. კმაყოფილი ვარ. ჩვენ გვქონდა საუბარი კონკურსებზე და ატესტაციებზე. ყველამ იცის, რომ კუნკურსებისა და ატესტაციების ჩატარება აუცილებელია, თუმცა ამ ყველაფერს შესაბამისი მომზადება სჭირდება.

_ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულომ საჯარო მოხელეთა ატესტაცია გამოაცხადა, თუმცა, შემდეგ რატომღაც აღარ ჩატარდა.

_ ვიცი ამის შესახებ. კანონის თანახმად, ატესტაციის ჩატარება არ შეიძლება იმ პირების მიმართ, რომლებიც არიან დროებით მოვალეობის შემსრულებლად დანიშნულები. დღეს თვითმმართველობის მოხელეთა უმრავლესობა დანიშნულია კონკურსის გარეშე ანუ, კანონის ენით რომ ვთქვათ, მოვალეობის შემსრულებლად კონკურსის გამოცხადებამდე. მათ ატესტაცია კანონის თანახმა არ ეხებათ. რაც შეეხება ტესტებს, ეს არ არის მისადაგებული თვითმმართველობაზე _ 250 კითხვა კონსტიტუციიდან თვითმმართველობის მოხელეს არ სჭირდება. ეს სჭირდება ადვოკატს, პროკურორს და ა.შ. თვითმმართველობის ტესტები უნდა გამომდინარეობდეს თვითმმართველობის მოხელის საკვალიფიკაციო მოთხოვნებიდან, ანუ იმ სამუშაოდან, რომლის შესრულებაც აქვს დავალებული ამა თუ იმ მოხელეს.

_ ბატონო სანდრო, რამდენად მართებულად მიგაჩნიათ ერთჯერადი დახმარებების პაკეტების გაუქმება, როდესაც გუბერნია, საკრებულო და გამგეობა პრემიას პრემიაზე იღებენ.

_ მოდით, ასე ნუ დავუკავშირებთ ერთმანეთს ამ ორ საკითხს. პრემირება არის მოხელეთა საქმიანობის წახალისება, თუმცა, პრაქტიკაში ძალიან ცუდად არის დანერგილი. არ შეიძლება ისეთი ფორმა, როცა ყველა ერთნაირად იღებს პრემიას. პრემირება წახალისების ზომაა და იგი კონკრეტულ ინდივიდუალურ პირთან მიმართებაში უნდა გახორციელდეს. არ შეიძლება გამოწერო პრემია და ყველას დაურიგო! პრემია ნიშნავს იმას, რომ კონკრეტულმა პიროვნებამ ძალიან კარგად შეასრულა თავისი სამუშაო და ამისთვის მე იგი წავახალისე. მეორე მხარეს არის სოციალური პაკეტების შეჩერება _ კანონის თანახმად, მოქალაქეთა სოციალური დაცვა სახელმწიფოს პრეროგატივაა. თუმცა, თვითმმართველობას შეუძლია ნებაყოფლობითი ფორმით განახორციელოს დახმარება. თვითმმართველობის მოვალეობაა, რომ თავისი მოქმედებით უზრუნველყოს მოსახლეობის კეთილდღეობა. ეს არის მისი მთავარი ფუნქცია. ამასთან, დამატებით, შესაძლებელია თვითმმართველობამ, შესაძლებლობის ფარგლებში, დახმარება გაუწიოს ცალკეულ მოქალაქეებს. მაგრამ ეს სოციალური დახმარების პროგრამა მას გაწერილი უნდა ჰქონდეს ბიუჯეტში. სწორედ ბიუჯეტის შედგენისას უნდა იქნეს გათვალისწინებული, როგორც მოხელეთა წახალისების, ისე სოციალური დახმარების გაწევის საკითხიც.