120 წლის წინ, მე-19 საუკუნის 90-იან წლებში, ინგლისელი იმპრესარიო თომას ოლივერი ბათუმში იმისთვის ჩამოვიდა, რომ კაზაკი ცხენოსნები წაეყვანა ამერიკაში საცხენოსნო შოუში მონაწილეობის მისაღებად. ინგლისის საკონსულოში მან ლანჩხუთელი კირილე ჯორბენაძე გაიცნო და მისგან შეიტყო, რომ კაზაკების ცხენოსნობა არაფერი იყო გურულების ჯირითთან შედარებით. აქედან იღებს სათავეს გურული ცხენოსნების ამერიკული თავგადასავალი, რომელიც, დაახლოებით, 30 წელი გაგრძელდა.
შეიკრიბა 10-კაციანი ჯგუფი, რომელსაც ბახველი ივანე მახარაძე ხელმძღვანელობდა და 1892 წელს ამერიკაში გაემგზავრა. ამ ჯგუფში შედიოდა სახელგანთქმული ცხენოსანი ლუკა ჩხარტიშვილი. ისინი ცნობილ “ბაფალო ბილის” ცირკში გამოდიოდნენ და მთელი ამერიკისა და ევროპის გაოცება მოახერხეს საცხენოსნო ოსტატობით.
ამ მოვლენებიდან საუკუნეზე მეტი _ 120 წელი გავიდა. ლანჩხუთის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი ერთადერთია გურიაში, სადაც ამ მოვლენების ამსახველი ექსპონატები და ფოტოებია დაცული. ქართულ-ამერიკული ურთიერთობების მკვლევარი და კინოდოკუმენტალისტი ირაკლი მახარაძე, წლებია მუზეუმთან თანამშრომლობს და სწორედ ლანჩხუთში გადაწყდა საიუბილეო თარიღის აღნიშვნა. ლანჩხუთში გადაიღო მან თავისი ცნობილი ფილმი _ “უაილდ ვესტის მხედრები”.
ამ თარიღის აღსანიშნავად მუზეუმს ბევრი სტუმარი ეწვია _ აქ იმყოფებოდნენ საქართველოს სხვადასხვა მუზეუმების წარმომადგენლები, გურული მხედრების შთამომავლები, ადგილობრივი ხელისუფლება და დაინტერესებული დამთვალიერებლები.
მუზეუმის დირექტორმა, ნონა იმნაძემ საზოგადოებას ირაკლი მახარაძე წარუდგინა. იგი ამ სფეროს თითქმის ერთადერთი მკვლევარია საქართველოში და ბევრი ნივთი, ფოტოსურათი თუ ჩანაწერი მოიპოვა; ირაკლი მახარაძის უშუალო მონაწილეობით 2003 წელს პატარა ამერიკული ქალაქი ქოუდი ლანჩხუთს დაუძმობილდა.
მას მიაჩნია, რომ ამერიკული შოუბიზნესის სათავეებთან გურულები იდგნენ: “მათ ასწავლეს ჯირითი ამერიკელ ქოვბოებს. ძველ დროშიც და შემდეგაც, დიდი ხნის განმავლობაში, მათ რუს კაზაკებად მოიხსენიებდნენ. ისინი მუდმივად ცდილობდნენ იმის დამტკიცებას, რომ ქართველები იყვნენ. მაგრამ ბოლო პერიოდში ამერიკაში ეს დამკვიდრებული აზრი შეიცვალა. ვაიომინგში, იმ შენობაზე, სადაც “ბაფალო ბილის” ცირკი გამოდიოდა, შეცვალეს ძველი წარწერა _ ახლა უკვე გურული მხედრები ყველგან ქართველებად მოიხსენებიან. ჩემი დიდი სურვილია, შეიქმნას საქველმოქმედო ფონდი და გურულ მხედრებს ლანჩხუთში ძეგლი დაუდგან. ეს იქნება ტურისტული კაუჭი მრავალი უცხოელის მოსაზიდად. როცა გაიგებენ, რომ ბაფალო ბილის ცირკი ლანჩხუთიდან იღებს სათავეს, აქ სუვენირი არ დარჩება გაუყიდველი”, _ განაცხადა კინორეჟისორმა.
ადგილობრივი ხელისუფლება დაინტერესდა ამ იდეით. საკრებულოს თავმჯდომარემ ირაკლი მახარაძეს მადლობა გადაუხადა გაწეული შრომისთვის და თქვა, რომ ხელისუფლება მზადაა, განიხილოს ყველა პროექტი, რაც ლანჩხუთს ტურისტებისთვის მიმზიდველს გახდის.
ნონა იმნაძე, მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის დირექტორი: _ იდეა, რომ ლანჩხუთში ჩატარებულიყო საიუბილეო თარიღის აღმნიშვნელი ღონისძიება, ირაკლი მახარაძეს ეკუთვნის. იგი წლებია, ჩვენთან თანამშრომლობს _ “უაილდ ვესტის მხედრები” ჩვენს მუზეუმშია გადაღებული. ეს, ალბათ, იმიტომ მოხდა, რომ ჩვენთან შედარებით მეტი ექსპონატია დაცული, ვიდრე გურიის სხვა მუზეუმებში. დღეს აქ, უცხოეთში ვიზიტის გამო, არ იმყოფება კინოსა და მუსიკის ეროვნული მუზეუმის დირექტორი, გიორგი კალანდია. ამ მუზეუმთან გაფორმებული მემორანდუმის ფარგლებში, ბევრი ძვირფასი მასალის აღდგენა-რესტავრაცია მოვახერხეთ. კინოსა და მუსიკის მუზეუმში არსებობს უნიკალური ლაბორატორია, რომლის გამგე _ ირინა დუდაური, დღეს ჩვენი სტუმარია. ამ ლაბორატორიაში მოხერხდა თითქმის განადგურების პირას მისული ჩანაწერების აღდგენა. აქ წარმოდგენილი ბევრი ფოტო ირაკლი მახარაძის კოლექციიდანაა. სურათების დამზადებაში დიდი დახმარება გაგვიწიეს წარმოშობით ლანჩხუთელებმა _ დავით კერესელიძემ და მაია გოგიჩაიშვილმა. მადლობას ვუხდით მათ ამისთვის.
იუბილეზე ლანჩხუთის კულტურის სახლთან არსებულმა ვაჟთა ფოლკლორულმა ანსამბლმა უძველესი გურული სიმღერები შეასრულა. ალბათ, სწორედ ასე მღეროდნენ ქართულ სამოსში გამოწყობილი და იარაღასხმული გურულები ბათუმის პორტში შორეულ ქვეყანაში გამგზავრების წინ.
