ჯუმათის საეპისკოპოსო დაარსდა XV საუკუნის 70-იან წლებამდე შემოქმედის ეპარქიასა და ხინოწმინდის საეპისკოპოსოსთან ერთად. მოიცავდა ზემო გურიას, მდინარე რიონსა და სუფსას შორის მდებარე ტერიტორიას. ჯუმათელის რეზიდენცია იყო ჯუმათის მთავარანგელოზის ეკლესია.
პირველი ჯუმათელი მღვდელმთავრების ვინაობა ცნობილი არ არის. პირველი, ვინც წყაროებში გვხვდება არის სიმონ ჩხეიძე (ჩხეტიძე), რომელიც როსტომ გურიელის დროს (1534-1566) იყო ეპისკოპოსი. სიმონი იხსენიება როსტომის, მისი მეუღლე თინათინისა და ძის, გიორგის მიერ გაცემულ სიგელში. ჩხეტიძზების გვარის სასულიერო თანამდებობებზე დაწინაურება იმერეთის მეფე ბაგრატ III-ს უკავშირდება. ჩხეტიძეები მეფის მომხრე ფეოდალებს ეკუთვნოდნენ. XVI საუკუნის დასაწყისში მათ დასავლეთ საქართველოს ხუთ საეპისკოპოსო კათედრა ეჭირათ.
XVII საუკუნის დასაწყისიდან 1639 წლამდე ჯუმათის ეპისკოპოსი იყო მალაქია II, შემდგომში დასავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი და გურიის მთავარი. 1640 წელს ეპისკოპოსი გახდა ნიკოლოზ მანველიშვილი. 1658 წელს შემოქმედისა და ჯუმათის ეპისკოპოსი იყო მალაქია II გურიელი, 1660 წელს ჯუმათის ეპისკოპოსად იხსენიება ვინმე სესიაშვილი. სესიაშვილი მონაწილეობდა ქაიხოსრო I გურიელის წინააღმდეგ მოწყობილ ლაშქრობაში, რომელიც ვამეყ III დადიანმა მოაწყო.
1676 წლამდე ჯუმათელი ეპისკოპოსი იყო მაქსიმე მაჭუტაძე. 1676 წელს ის აღმოსავლეთ საქართველოში გადავიდა ძმასთან, ონოფრე მაჭუტაძესთან ერთად. ისინი თუთა გურიელის ამალაში იყვნენ, რომელიც ლევან ბატონიშვილის ცოლი გახდა. მაქსიმე ბოლნისის ეპისკოპოსი იყო 1688-1701 წლებში და ჯუმათელის ტიტულსაც ინარჩუნებდა. მაგრამ მისი ჯუმათლობა ფიქტიური იყო, ეპარქიას რეალური მღვდელმთავარი ესაჭიროებოდა.
ეპისკოპოსად დაინიშნა მაქსიმე II შარვაშიძე, რომელსაც "დიდ ჯუმათელს"უწოდებდნენ. ის ეპისკოპოსი იყო 1677-1685 წლებში. მაქსიმე და გიორგი III გურიელი გორში მყოფ კაპუცინელ მისიონრებს, მკურნალობისა და ქირურგიის მცდონე პატრებს სთოხვდნენ გურიაში ჩასვლას და ჰპირდებოდნენ მათ თეატინელების დანატოვას მამულებს, ეკლესიას, საქონელსა და ერთ სოფელს, სადაც 20 მოსახლე იყო.
შემდეგი ეპისკოპოსი იყო იოანე ბერიძე. XVIII საუკუნის დასაწყისში ჯუმათის ეპისკოპოსი იყო გაბრიელ ჩიქვანი, რომელიც ამავდროულად ჭყონდიდელ-გაენათელიც იყო. ის ჭყონდიდის ეპისკოპოსი იყო 1701-1714 წლებში. სავარაუდოდ ჭყონდიდის კათედრასთან ერთად დაკარგა ჯუმათის კათედრაც.
მომდევნო ეპისკოპოსი იყო ერკეთის წინამძღვარი მაქსიმე III შარვაშიძე. ის XVIII საუკუნის 40-50-იან წლებში მოღვაწეობდა. მის შემდეგ მისივე ძმისწული გენათელი ექვთიმე გახდა ეპისკოპოსი. იგი 1736 წელს უკვე იყო ჯუმათელი ეპისკოპოსი და შემდგომ მიიღო გენათელობა. 1767 წელს ის მხოლოდ ჯუმათელ ეპისკოპოსად იხსენიება.
რუსეთ-ოსმალეთის ომმა 1768-74 წლებში გურიაზე ცუდი ზეგავლენა იქონია და გურიის საეპისკოპოსოები რამდენიმე წელი დაქვრივებული იყო. 1777 წელს ჯუმათის ეპისკოპოსად დაინიშნა სიმონ აბაშიძე, რომელიც 1778 წლამდე იყო მღვდელმთავარი. 1780 წლის 1 აგვისტოს ჯუმათის ეპისკოპოსად დაადგინეს ხინოწმინდელყოფილი იოანე. 1788-1794 წლებში ჯუმათის ეპისკოპოსი იყო იოსებ თაყაიშვილი.
თაყაიშვილი ამავე დროს შემოქმედელის ტიტულსაც ატარებდა, რადგან 1788 წლიდან შემოქმედის ეპარქია კი პრაქტიკულად გაუქმებული იყო და გურიაში მხოლოდ ჯუმათის საეპისკოპოსი იყო დარჩენილი. მის შემდეგ ჯუმათელი ეპისკოპოსი იყო მაქსიმე IV ნიჟარაძე, რომელიც 1811 წლის 13 სექტემბრამდე დგა კათედრას სათავეში. ამ დროს საეკლესიო მამულები საერო პირებმა დაისაკუთრეს. ჯუმათის კათედრის აღდგენის შემდეგაც გრძელდებოდა ყმა-მამულის მიტაცება. ამ ნიადაგზე ჯუმათელ მაქსიმე IV-ს კონფლიქტი ჰქონდა დავით გიორგის ძე გურიელთან და ვახტანგ გურიელთან.
მათ ძალით წაურთმევიათ საჯუმათლო მამულები, აზნაურნი და გლეხნი. როდესაც მიტაცებული დააბრუნეს, მაქსიმე უკვე გარდაცვლილი იყო. 1811-1827 წლებში ეპისკოპოსი იყო ნიკოლოზ II შერვაშიძე, ერისთავ ქაიხოსრო შერვაშიძის ძე.
იყო რუსული ორიენტაციის და დიდი როლი შეასრულა მამია V გურიელის რუსული პოლიტიკისკენ გადახრაში. გურიის სამთავროს რუსეთის მიერ მიერთების შემდეგ მან შეხედულება შეიცვალა და 1827 წელს იყო იმ თავადაზნაურთა სიაში, რომელიც მთავარმმართებელ ერმოლოვს სთხოვდა რუსული ორიენტაციის მქონე გურიის სამმართველო საბჭოს გაუქმებას.
ნიკოლოზ ჯუმათელის გარდაცვალების შემდეგ, 1827 წელს ჯუმათის საეპისკოპოსო გაუქმდა. გურიის ეკლესიები დროებით სამართავად ჩააბარეს შემოქმედის არქიმანდრიტ არსენ მგალობლიშვილს. 1833 წელს ჯუმათის და შემოქმედის ეპარქიები გააუქმეს და იმერეთისას შეუერთეს.
მიუხედავად ამისა, ფაქტობრივად გურიის ეკლესიებს მაინც არსენი მართავდა გარდაცვლაებამდე, 1842 წლამდე. 1844 წლის 1 აპრილს გურიაში ახალი საეკლესიო კათედრა _ გურიის ეპარქია შემოიღეს, კათედრით ჯუმათში. 1885 წლის 12 ივნისს გურია-სამეგრელოს ეპარქია გაერთიანდა.
1844 წელს დაარსდა გურიის ეპარქია. გურიის ეპისკოპოსიც ჯუმათში იმყოფებოდა. 1885 წელს გურიის ეპარქია სამეგრელოს ეპარქიას შეუერთეს. 1963 წელს აღდგა შემოქმედის ეპარქია, რომელიც ჯუმათის ეპარქიის ტერიტორიასაც მოიცავდა.
გამოყენებულია ვიკიპედიას მასალები
