1903 წელს თედო სახოკიას პარიზში შემთხვევით შეხვედრილმა გურულმა მოჯირითეებმა შესჩივლეს: „სიკვტილი რავა არ არის, ყველა კაზაკებს გვეძახიან და ისიც ვერ გავაგებიეთ, რომ საქართველის შვილები ვართო.“ (იმდროინდელ გაზეთებში ბევრ სტატიას გადააწყდებით, სადაც გურულები დაჟინებით ცდილობენ აუხსნან ყველას, რომ ისინი რუსები კი არა, ქართველები არიან).
1897 წლის 17 ივლისის Hamilton Spectator-ში დაბეჭდილ სტატიაში ვკითხულობთ: ,,კაზაკები მხიარული ხალხია. ჩვენ გავეცანით მათ ბელადს, მისი სახელია პრინცი ლუკასი და იგი პრინცია თავის სამშობლოში, როგორც ჩანს (LLoucas) ეს მისი სახელის ინგლისურენოვანი ვარიანტია. მას შეუძლია ცოტა ინგლისურად ლაპარაკი და ამის გამო ძალზედ ამაყია. მას თან ახლდა ერთი კაზაკი, სიმპატიური ახალგაზრდა წვეტიანი წვერით, რომელსაც ხელში რუსულ-ინგლისური ლექსიკონი ეჭირა. პრინცმა ლუკასმა უამრავი ინფორმაცია მოგვაწოდა კაზაკების შესახებ და ამავე დროს გულმოდგინეთ გვიხსნიდა, რომ ისინი რუსები კი არა, ქართველები არიან, კავკასიიდან.“
გურულების ,,კაზაკებად“ გასაღება, უცოდინრობის გამო კი არა, არამედ განზრახ ხდებოდა. ეს შოუს შემადგენელი ნაწილი იყო: კაზაკებს საზოგადოება ასე თუ ისე იცნობდა. მათი სახელი კომერციულ მოგებას უქადდა შოუს მფლობელებს, ქართველების შესახებ კი არავის არანაირი წარმოდგენა არ ჰქონდა, ამის გამო გაასაღეს ქართველები კაზაკებად.
გაზეთმა Army and Navy Gazette (11 ივნისი, 1892) დაბეჭდა ერთი ინგლისელის წერილი, სადაც ის წერდა: „…როდესაც მე მათ შევეკითხე… ისინი გამოტყდნენ რომ კაზაკები არ არიან და რომ მიეკუთვნებიან კავკასიურ ტომს, არ მსახურობენ და არც მსახურობდნენ რუსულ არმიაში. მათი უცნაური ლაპარაკი და ჟესტები… აგრეთვე მოძრაობები ცეკვაში, მაფიქრებინებს რომ ისინი კავკასიელი ებრაელები არიან.
მიუხედავად ყველაფრისა, როგორც აღვნიშნე გურულები ცდილობდნენ საკუთარი წარმომავლობა ყველასთვის გაეცნოთ, ამიტომაც ხშირად ჩაქურასა და ყაბალახში გამოდიოდნენ არენაზე, მიუხედავად იმისა, რომ კონტრაქტით უნდა ჩოხა სცმოდათ. (გადავუხვევ თემას – ახლა რაღა გვჭირს, ეს კაზაკურ-საკოლმეურნეო – ბოლშევიკური ნოსტალგია მიეძალა ზოგიერთს და ყუბენელი კაზაკების ფორმაში გამოწყობილებს აცეკვებს ახალგაზრდებს და ამას გურულ ცეკვას არქმევს).
უცნობი გურული მხედარი დღიურში წერდა: ,,შოვის წინ იმართებოდა პარადი ყველაყაი თათრები, ინდიელები, ამერიკელები ქალაქის მთავარ ქუჩაზე ცხენებით მოდიოდენ, წინ შოვის პატრონი, ხან პარადის შუაში.. ხანდისხან ხელში დროშებიც გვეჭირა. ხალხი მთლა ჩვენ მოგვჩერებოდა. ჩვენი გამოსვლა იწყებოდა სიმღერით. მერე პაწა ხანს ვცეკვავდით ფიცრისგან შეკრულ იატაკზე. მე კაი ცეკვა არ ვიცი, მარა ამერიკელებიზა გამოდგება. ვიწყებდით ჯირითობას. ცხენზე თამაშით მთლა ვაშტერებდით მაყურებელს. მე მიწიდან ვიღებდი ნივთებს, ვაკეთებდი თავყირას. აბდარშიც კი ცარიელ არდგილს ვერ იშონიდი”.
ისინი, როგორც წესი, ცეკვავდნენ სპეციალურად გაკეთებულ ხის პლატფორმაზე. არ მგონია, რომ მხედრები პროფესიონალი მოცეკვავე-მომღერლები ყოფილიყვნენ, მაგრამ როგორც ბევრ ქართველს ამის ნიჭი ექნებოდათ, თანაც მოჯირითეების შერჩევისას, ალბათ ამასაც აქცევდნენ ყურადღებას.
ქართული ცეკვა ახალი ხილი იყო დასავლეთელი ადამიანისთვის. ეს იყო ემოციებისა და ენერგიის შმაგი ნიაღვრის ნაკადი, რომელიც დასავლეთის `ცივილიზებული ერის წარმოსახვაში ვერ ჯდებოდა. ეს მათ ხშირად არც ესმოდათ, ამის ნათელი მაგალითია ერთი რეპორტიორის რეპლიკა: „…მათი ცეკვა ეს აქეთ-იქით იდიოტური ხტუნვაა ან კიდევ `…ისინი მღეროდნენ უცნაურ მშობლიურ სიმღერას… ტა-რა-რა-ბუმ-დე-ეი. (The Daily Craphic 3 ივნისი, 1892) თუმცა იყო სხვანაირი შეფასებაც: `…არანაკლებ განსაცვიფრებელია ისიც, რომ მიუხედავად მათი გრძელი სამოსისა, ისინი ცეკვავენ კიდევაც. მათი მოძრაობები დამუხტულია და მგრძნობიარე. ისინი ხან თავისი ქარბუქისებრი სიჩაუქით და მიხვრა-მოხვრით გვანცვიფრებენ, ხან ფეხებისა და მუხლების ქნევის ენით აუღწერელი გროტესკულობით…“ ( City Press, 22 ივნისი, 1892)
ერთხელ, მას შემდეგ რაც გემზე ბარგი ჩაალაგეს, სამი გურული და ექვსი ინდიელი პირის გასასველებლად სალუნში შევიდა. დალევას სიმღერა, სიმღერას კი ინდიელთა საბრძოლო ცეკვა მოჰყვა, რომელშიც ეტყობა გურულებიც მონაწილეობდნენ (რაც ხორუმის პატრონებს ნაღდად არ გაუჭირდებოდათ). წარმოიდგინეთ, რა აურზარი იდგებოდა სალუნში. ამ დროს შემოვიდა ბაფალო ბილი და ყველა გარეთ გამოჰყარა, ინდიელები, როგორც გაზეთი იუწყება, იარაღის მუქარით. შემდეგ კი სალუნის მეპატრონეს სასამართლოში ჩივილით დაემუქრა _ ,,წითელკანიანებს” სასმელი რატომ მიჰყიდეო. (N New York Dramatic Mirror, 28 სექტემბერი, 1895).
წერილს ისტორიკოსი თედო ჟორდანიას წერილით დავასრულებ (1915): ,,გურიის კუთხე დამივლია ამ ოციოდ წლის წინედ, როდესაც უცხოელების კულტურას ამ ხალხზე შესამჩნევი გამრყვნელი გავლენა არ მოეხდინა. უსწავლელ-უწიგნო გლეხ-კაცებმა გამაკვირვეს მათის დიდებულ სიტყვა-პასუხით, ,,ჯენტლმენობით” – ზრდილობით, ძველებურ ქართულ განათლებით (ბევრმა იცოდა გალობა საუცხოოდ და უფრო მეტმა ძველი სიმღერები – წარმტაცები), ჩვეულებათა სათნიანობით, კულტურით, რომლის ვრცლად აღწერა ითხოვს ახალ გმირებს. მათი ჩონგური და ფერხულის დაბმა ხომ გაიტაცებს იმასაც, რომლის სული მიძინებულია და მომკვდარინებული მუდმივ დუხჭირ ქვეყნიურს ზრუნვაში და ვისაც გმირული სული უღვივის გულში, იმას ხომ ცად აიტაცებს.
ამ ხალხში ქურდები სულ არ იყვნენ მაშინ – ძველი გურული, როგორც ქართლელ-კახელიც ამას არ იკადრებდა. გურულების ბურთაობა, ფერხულის დაბმა და ნაირ-ნაირი ცეკვაობა დაირისა და სიმღერათა ხმაზე ხომ განთქმული იყო.
შემთხვევით ერთს ამგვარს თამაშობას დავესწარი, რომელმაც წარუშლელი შთაბეჭდილება დასტოვა ჩემს ცხოვრებაში: ვეებერთელა წრე ქალ-ვაჟებისა ისე მწყობრად ბრუნავდა, რომ გეგონებოდათ, აქ ერთი კაციაო. თვალთ წარმტაცი სურათი იყო, აუწერელი მშვენიერება!”
ავტორი
