ჩვენი არა ერთი მკითხველის გვთხოვს, თუ როგორ გავარჩიოთ ერთმანეთისგან ფშატი, შტოში და ცირცელი. არის თუ არა ფშატი დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული?
ჩვენ ამ საკითხზე მივმართეთ საქართველოს უნივერსიტეტის, ჩაის და სუბტროპიკული კულტურების ინსტიტუტის აკადემიურ დოქტორს, ცისანა ქაშაკაშვილს.
_ ჩვენში გავრცელებულია კენკროვანი ფშატი, რომელსაც შეცდომით უწოდებენ ხან შტოშს, ხან _ ცირცელს. ამის მიზეზი ზოგჯერ სოციალური ქსელებიცაა, სადაც მკითხაობის დონეზე ხდება ამა თუ იმ მცენარისთვის სახელის მიკუთვნება. ასეთ დროს სარწმუნო და მეცნიერულად დადასტურებულ წყაროს _ ბოტანიკის ლექსიკონს უნდა მივმართოთ და არ ვიხელმძღვანელოთ ვარაუდებით, _ გვითხრა ცისანა ქაშაკაშვილმა.
_ ფშატი ფართოდ გავრცელებული კულტურაა, როგორც დასავლეთ, ისე, აღმოსავლეთ საქართველოში. იგი ვერცხლისფერი-მოთეთრო ფოთლებიანი ბუჩქი ან დაბალი ხეა, ფშატისებრთა ოჯახიდან, რომელიც შეიცავს ფშატის 60-70-მდე სახეობას.
ფშატის სიმაღლე 3-5 მეტრია და ხასიათდება გადაშლილი ვარჯით. ამიტომ მას ქოლგისებრსაც უწოდებენ. ფოთოლი ორივე ან მარტო ქვედა მხრიდან ვერცხლისფერი თეთრია, რომლებიც ტოტებზე მორიგეობით არის განლაგებული. ფოთლის სიგრძე 3-7 სმ-ია, სიგანე კი 0,4-1,5 სმ, ფორმით ლანცეტაა. ახალგაზრდა ყლორტები მთლიანად მოვერცხლისფრო ქერცლებით არის დაფარული. ორსქესიანი მოყვითალო ყვავილები, 1-3 ცალის რაოდენობით ჯგუფებადაა განლაგებული ფოთლის უბეებში, მცირე რაოდენობით. ივითარებს მარტო მამრობით ყვავილებსაც. ჰყვავის მაის-ივნისში. ნაყოფი მწიფდება სექტემბრის ბოლოს, ოქტომბერშიც.
მშრალხორცოვანი ნაყოფიერთესლიანი, კურკიანია, მოწითალო ფერის, თეთრი წინწკლებით, რომლებიც სრული სიმწიფეში ქრება. უხვადმოყვავილე და უხვმსხმოიარეა ყოველწლიურად. არ ახასიათებს მეწლეობა.
ფშატი სინათლისა და სითბოს მოყვარული მცენარეა. საქართველოში ის უფრო ჭალებში ხარობს და სახელიც აქედან დაერქვა _ “ჭალა ფშატა”. იზრდება როგორც ნესტიან, ისე მშრალ ადგილებში. კარგად იტანს წყლით დროებით დატბორვას, ასევე ნიადაგის დამლაშებას.
მრავლდება გენერაციულად (თესლით), დაკალმებითაც და ფესვის ნაბარტყით.
ფშატის ხმელ ნაყოფს თესლებს აცლიან, რბილობს ფქვავენ და მისი ფქვილით პურის ფქვილს ამდიდრებენ, რადგან შემკვრელი თვისებები გააჩნია.
ნაყოფისგან იხდება არაყი.
ხალხურ მედიცინაში ფშატის ხმელ ნაყოფს კუჭის აშლილობის დროს იყენებენ, როგორც შემკვრელ საშუალებას.
მცენარის ტოტებს სდის წებოვანი წვენი (გუმფისი), რომელიც გამოიყენება წებოს და ლაქ-საღებავების დასამზადებლად. აგრეთვე, საქსოვ წარმოებაში. ფოთლებსა და ქერქს ტყავის გასათრიმლავადაც იყენებენ. ფშატის მუქი ყავისფერი მერქანი საკმაოდ ძვირფასია და მისგან მექანიკურ ინსტრუმენტებს ამზადებენ.
ფშატის ფესვებზე არსებულ კოჟრებში ცხოვრობს კოჟრის ბაქტერიები, რომლებიც ახდენენ ატმოსფეროს თავისუფალი აზოტისფიქსაციას, ნიადაგს აზოტით ამდიდრებენ, თვით მცენარე კი ჰაერს ეფექტურად წმენდს მავნე გაზებისგან.
ფშატის მოხსენიება, რომ ის არის “შტოში”, “აპლიპიხა” თუ “ცირცელი”, არასწორია. ბოტანიკოსების მიერ დამტკიცებულია, რომ დასავლეთ საქართველოს რეგიონში გავრცელებული ეს სახეობა არის “ჭალა-ფშატა”, _ გვითხრა ცისანა ქაშაკაშვილმა.
