საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქების განსაზღვრის წესი არაკონსტიტუციურად სცნო და საქართველოს პარლამენტს რეკომენდაცია მისცა, რომლის მიხედვითაც, საკანონმდებლო ორგანომ ამომრჩევლების ხმებს თანაბრობის პრინციპი უნდა შექმნას, რათა ყველა ამომრჩევლის ხმას აბსოლუტურად იდენტური "წონა" ჰქონდეს.
კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილი სარჩელის სადავო ნორმების თანახმად, საპარლამენტო არჩევნებისათვის თითოეული მუნიციპალიტეტი, თბილისის გარდა, წარმოადგენდა ერთმანდატიან მაჟორიტარულ ოლქს, ხოლო თბილისში იქმნებოდა 10 მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი. მოსარჩელეების მოსაზრებით, მაჟორიტარულ საპარლამენტო არჩევნებში ამომრჩეველთა ხმები თანაბარი ძალის მქონე არ იყო.
მაგალითად, საბურთალოს საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული 128 545 ამომრჩეველი ირჩევდა ერთ მაჟორიტარ დეპუტატს, იმ დროს, როდესაც, ყაზბეგის საარჩევნო ოლქში ერთ მაჟორიტარ დეპუტატს ირჩევდა მხოლოდ 5 810 ამომრჩეველი. ამდენად, ყაზბეგის ამომრჩევლის ხმა 22-ჯერ უფრო წონადი იყო, ვიდრე საბურთალოს საარჩევნო ოლქის ამომრჩევლის ხმა, რაც აშკარად მეტყველებდა სისტემის დისკრიმინაციულობაზე.
სასამართლომ საყოველთაო საარჩევნო უფლების მნიშვნელობაზე მითითებით განმარტა, რომ აუცილებელია, არსებულმა საარჩევნო სისტემამ უზრუნველყოს ხალხის ნების თავისუფალი და თანასწორი ასახვა სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების ფორმირების პროცესში.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო ნორმების მიღებით საქართველოს პარლამენტმა საარჩევნო ოლქები მექანიკურად დაუკავშირა მუნიციპალიტეტებს, ისე, რომ არ გაითვალისწინა მუნიციპალიტეტებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა. რამაც გამოიწვია მნიშვნელოვანი გადახრა ხმათა თანაბრობის პრინციპიდან და არათანაზომიერად დაამცრო ამომრჩეველთა დიდი ნაწილის გავლენა საარჩევნო პროცესებზე.
საქართველოს პარლამენტი უფლებამოსილია, თავად განსაზღვროს როგორც პროპორციული, ისე მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის მოდელები და თავისებურებები იმ პირობით, რომ ამ პროცესში დაცული იქნება საქართველოს მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები.
სახალხო დამცველი უჩა ნანუაშვილი, რომლის სარჩელის საფუძველზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილება გამოიტანა, ამბობს, რომ "ერთხელ და სამუდამოდ ალბათ ქვეყანაში უნდა შეიქმნას საარჩევნო სისტემა, რომელიც იქნება მაქსიმალურად სამართლიანი და ობიექტური და მე ვფიქრობ, ეს გადაწყვეტილება ამ მხრივ კატალიზატორის ფუნქციას შეასრულებს."
საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას დღესვე გამოეხმაურა საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე დავით უსუფაშვილი, რომელმაც აღნიშნა, რომ ხარვეზიანი დებულებები საარჩევნო კოდექსში ბოლო 20 წლის განმავლობაში ფიგურირებს და ეს სისტემა წინა რამდენიმე ხელისუფლების მიერ იყო შემოღებული.
"ჩვენ ამაზე ვმუშაობთ და უახლოეს ხანებში, საზოგადოებას შევთავაზებთ საარჩევნო რეფორმის შემდეგ ეტაპს. ბოლო წლების განმავლობაში ძალიან ბევრი რამ გაკეთდა თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების ჩასატარებლად და ჩვენ ამ საკითხზეც გვექნება, რა თქმა უნდა, ადეკვატური გადაწყვეტილებები, რაც საერთაშორისო სტანდარტებს, საქართველოს კონსტიტუციას, პოლიტიკურ წრეებში, საზოგადოებრივ წრეებში გამოთქმულ მოსაზრებებსა და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ჩვენი მოსახლეობის განწყობებს შეესაბამება, იმისთვის, რომ არჩევნები იყოს უფრო და უფრო სამართლიანი, თანასწორი და ეს პროცესი იყოს, რაც შეიძლება, ახლოს ევროპულ სტანდარტებთან", _ განაცხადა უსუფაშვილმა და დასძინა, რომ "ამ გადაწყვეტილებით გაუქმდა ოლქების დადგენის წესი და არა მაჟორიტარული არჩევნები საქართველოში, რომელიც საქართველოში კონსტიტუციით დადგენილი ნორმაა".
როგორც საქართველოს პრეზიდენტმა გიორგი მარგველაშვილმა 31 მარტს, პარლამენტში გამოსვლისას განაცხადა, სწორი საარჩევნო მოდელის დანერგვა აუცილებელია.
"სხვა ცვლილებებთან ერთად, საერთო აზრით, პრინციპულია მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის შეცვლა. იმისთვის, რომ ეს შედეგები უკვე შემდეგ არჩევნებზე მივიღოთ, აუცილებელია ამ ცვლილების ინიცირება უკვე საგაზაფხულო სესიაზე", _ განაცხადა გიორგი მარგველაშვილმა.
თუმცა, არასამთავრობო სექტორში პოზიცია ორად იყოფა. ნაწილი ფიქრობს, რომ მაჟორიტარული წესი საერთოდ უნდა გაუქმდეს, რასაც საკონსტიტუციო ცვლილებები სჭირდება; ნაწილის აზრით კი, დღეს მოქმედი ერთმანდატიანი ოლქების ნაცვლად მრავალმანდატიანი ოლქები უნდა ჩამოყალიბდეს.
"მაჟორიტარები კარგა ხანია ჩამოყალიბდნენ, როგორც წვრილი ფეოდალები, რომლებიც. ძირითადად, პარლამენტში ვაჭრობით არიან დაკავებულები, იმისათვის, რომ თავიანთი პირადიქონება შეინარჩუნონ. რეალურად ესენი არიან პარაზიტები, რომლებიც სისხლს წოვენ თავისირაიონის მოსახლეობას და რაიონის ბიუჯეტს", _ აცხადებს "ქართული დასის" ლიდერი ჯონდი ბაღათურია.
"მაშინ, როდესაც თვითმმართველობაზე ვსაუბრობთ, მაჟორიტარების ფუნქცია ელემენტარულადარ მესმის", _ ამბობს ბაჩუკი ქარდავა.
როგორც დღეს საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარემ განმარტა, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მიმართულება ემთხვევა იმ მიმართულებას, რაც კოალიცია "ქართულ ოცნებას", საპარლამენტო უმრავლესობას ჰქონდა და პარლამენტი ამ საკითხებზე მოგვიანებით უფრო დეტალურად იმსჯელებს, რათა არც ოლქების მექანიკური დაყოფა მოხდეს და არც გათანაბრება, ვინაიდან პრობლემები ამანაც შეიძლება გამოიწვიოს.
"სამოქალაქო საზოგადოების და დემოკრატიის განვითარების ცენტრის" თავმჯდომარე ვლადიმერ ბოჟაძე ამბობს, რომ ეს ჩანაწერი პარლამენტს აძლევს საშუალებას, რომ 73 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქი დატოვოს, მაგრამ ხმების თანაბრობა მაქსიმალურად გაითვალისწინოს.
"საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია იმის გამო, რომ არჩევნებში ხმების თანაბრობა უზრუნველყოფილი კანონმდებლობით უნდა იყოს. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ არ მიუთითა რაიმე პროცენტი, რაც შეიძლება დასაშვები იყოს. ევროპის ქვეყნებში დასაშვები ზღვარი 10-20%-ია ოლქების მიხედვით. ისედაც, ამომრჩეველთა სია ცოცხალი ორგანიზამია, მისი განახლება წელიწადში 4-ჯერ ხდება. ამ თანაბრობის ზუსტი უზრუნველყოფა ბუნებრივია ვერ მოხდება. თუმცა, პარლამენტმა უნდა განუსაზღვროს ცესკოს დაახლოებითი ცდომილება, რა ზღვარი უნდა არსებობდეს მუნიციპალიტეტებს შორის. დღესაც შეუძლია ცესკოს მაჟორიტარული ოლქები გაათანაბროს, ერთადერთი შეზღუდვა მას თბილისზე რჩება, თუმცა აქაც განსხვავებული მონაცემებია საარჩევნო ოლქებს შორის, მაგალითად, მთაწმინდასა და სამგორს შორის", _ აცხადებს ბოჟაძე და განმარტავს, რომ ამ ცვლილებებით, შესაძლებელია ორი რაიონი გაერთიანდეს, ან ერთი რაიონი რამდენიმედ გაიყოს.
"ამომრჩეველთა დღევანდელი რაოდენობიდან გამომდინარე, დაახლოებით 47 ათასი ხმა არის ერთი მაჟორიტარული ოლქის საფასური. თუმცა ამ ზღვარს ქვემოთ ძალიან ბევრი მუნიციპალიტეტია, მაგალითად, ყაზბეგი, ონი, ამბროლაური, ცაგერი, ლენტეხი, ასპინძა და ა.შ. შესაბამისად, ამ ოლქებს სხვა ოლქებთან გაერთიანება მოუწევთ. ანუ შესაძლებელია, რომ რამდენიმე ოლქს ერთი მაჟორიტარი ჰყავდეს პარლამენტში, ან ერთიც არ მოუწიოთ. აუცილებლად გაიყოფა თბილისი, ქუთაისი, ბათუმი, გორი, ზუგდიდი და ა.შ. ამ ქალაქების წარმომადგენლობა პარლამენტში აუცილებლად გაიზრდება. თბილისში ამ ეტაპისთვის 915 ათასი ამომრჩეველია რეგისტრირებული, აქედან გამომდინარე, მარტო დედაქალაქს 19-20 მაჟორიტარი მოუწევს. დედაქალაქს გაეზრდება ამ შემთხვევაში წარმომადგენლობა, ასევე, იმ ქალაქებს, სადაც ამომრჩეველთა რაოდენობა 47 ათასზე მეტია. სხვა რეგიონებს კი, შესაძლოა, საკუთარი მაჟორიტარები არ ჰყავდეთ, თუ ასეთი თანაბრობის პრინციპი წავალთ", _ აღნიშნავს ბოჟაძე.
ბოჟაძის ინიციატივაა, რომ ბლოკური მეთოდით გადანაწილდეს მანდატები, რაც ერთდროულად რამდენიმე მანდატის გათამაშებას გულისხმობს, ან საკითხი სამხარეო მოწყობის დონეზე გადაწყდეს.
"ეს კი იმას ნიშნავს, რომ არა რეგიონს, არამედ მხარეს ეყოლება ერთი მაჟორიტარი, მაგალითად რაჭის რეგიონი. ერთი ვარიანტია, რომ ქვეყანაში ერთმანდატიანი მაჟორიტარული სისტემა დარჩეს, ან გადავიდეთ მრავალმანდატიან მაჟორიტარულ სისტემაზე, სადაც კიდევ უფრო გაადვილდება საკითხების მოგვარება.
ამას არ სჭირდება საკონსტიტუციო ცვლილებები. ნებისმიერი საარჩევნო ცვლილება პირდაპირ უკავშირდება საკონსტიტუციო ცვლილებებს, მაგრამ სასამართლოს გადაწყვეტილებით 73 ხმა უკვე საკმარისი იქნება, რომ საარჩევნო კოდექსში მოხდეს დაზუსტება და გარკვევა, რომელზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა. ამ შემთხვევაში ხელისუფლებას აქვს შესაბამისი რესურსი, რომ ეს მითითება გაითვალისწინოს და 2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე ასახოს კოდექსში", _ აღნიშნავს ბოჟაძე.
ცნობისთვის, არასამთავობო სექტორსა და არასაპარლამენტო ოპოზიციას საკითხზე შეჯერების საშუალება შაბათს, საქართველოს პრეზიდენტთან შეხვედრისას ექნება, სადაც ამ საკითხებზე იმსჯელებენ.
